روش تدریس و پژوهش باید متناسب با اهداف عالی و اصول حوزه علمیه باشد، و باید در آن خصوصیات شاگردان هم در نظر گرفته شود؛ زیرا وظیفه اساسی استاد فقط پژوهش و درس دادن و پس گرفتن درس نیست، بلکه مهم‌ترین وظیفه او همکاری و راهنمایی یکایک طلاب برای رسیدن به هدفهای مطلوب تعلیم و تربیت و پژوهش است. همچنین لازم است استاد بر مطالبی که تدریس میکند، مسلّط باشد. برای تحقّق چنین منظوری، مطالعه مستمر و دائم ضروری است. استاد باید همواره بر آگاهیهای خود بیفزاید و در زمینه کار خود با یافتههای جدید در ارتباط دائم باشد. اگر استادی از این امر غفلت ورزد، در امر تدریس، ناچار از تکرار مکرّرات خواهد بود. مطالعه دائم و پژوهش برای اساتید، بیش از هر کس دیگری لازم و ضروری است.
با این حال، متأسفانه در حوزه‌های علمیه، افراد بسیار محدودی هستند که به پژوهش گرایش دارند، و این برای حوزه علمیه یک خط قرمز به حساب می‌آید. اساتید باید به پژوهش اقبال نشان دهند تا طلاب هم به تحقیق روی آورند. همچنین باید در حوزه‌های علمیه، یک کلاس را به درس پژوهش اختصاص داد؛ چون یکی از مؤثّرترین روش‌های تبلیغ، همین تحقیق در موضوعات اسلامی است. پیامبر(ص) فرموده‌اند: «دانش را به وسیله نوشتن حفظ کنید».
ضرورت برگزاری جشنواره پژوهشی
در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده است: «طالِبُ العِلمِ طالِبُ الرَّحمَهِ، طالِبُ العِلمِ رُکنُ الإسلامِ و یُعطى أجرَهُ مَعَ النَّبِیّینَ» (جویاى دانش، جویاى رحمت است؛ جوینده دانش، رکن اسلام است و پاداشش با پیامبران داده مىشود). طبق این حدیث، هر کس که در پی علم باشد، از نمونه‌های بارز آن، پژوهش است. در واقع، چنین شخصی به رحمت خدا نزدیک شده است و اجر تلاش‌هایی را که برای رسیدن به این دانش متحمّل گردیده، هم‌اندازه اجر پیامبران، در دنیا و آخرت خواهد برد. ارزش برگزاری جشنواره‌های پژوهشی، از این‌جا مشخّص می‌گردد. هر کس در هر موضوعی که به پژوهش می‌پردازد، می‌تواند موضوع تحقیق خود را مورد ارزش‌یابی قرار دهد و در این روند به درجه‌های عالی کمال رهنون گردد. بنابراین، کمترین فواید برگزاری چنین جشنواره‌هایی، کشف استعدادهای درخشان و همچنین پیشرفت علمی کشور است.
ضرورت پژوهش اساتید
این مطلب روشن است كه اسلام و قرآن، آدمی را به تحقیق و تتبّع تشویق می‌کنند و او را وامی‌دارند تا در سایه آن، جلوه حق را بدان‌گونه كه هست عیان سازد. این امر از سویی برای خود شخص و از سوی دیگر برای دیگران، لازم و ضروری است؛ پژوهشگر باید بداند که چه راه و روشی را برای حیات خود برگزیده است؛ آن‌چه كه او مشی می‌كند، طریق صواب است یا خطا؛ تنها كاوش و تحقیق است كه پرده از این راز برمی‌دارد؛ به همین جهت، پذیرش اصول اعتقادی در اسلام باید از روی تحقیق باشد، وگرنه ایمان شخص، ارزشی ندارد. متعاقب آن، تحقیق قبل از هر عملی، عین صواب است. از دیگر سو، اگر انسان را فردی متعهّد و مسئول بدانیم، بر او لازم است كه از حقایقی كه خود به دست آورده، دیگران را نیز آگاهی دهد و یا در برابر عمل و رفتار دیگران، احساس مسئولیت نماید؛ لذا آن كس كه امكان و قدرت تحقیق را دارد، مسئولیت بیشتری را در قبال جامعه پیدا می‌كند.
آیات قرآنی كه دلالت بر ضرورت و اهمیت تحقیق دارد، بر اساس نحوه دلالت‌شان به چند دسته تقسیم می‌شوند:
الف) تشویق به فراگیری؛ مانند آیه 9 سوره زمر: «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إنَّما یَتَذَكَّرُ أولُوا الألْبابِ» (بگو ای رسول آنان كه اهل علم و دانش‌اند، با مردم جاهلِ نادان یكسان‌اند؟ خردمندان متذكّرند).
ب) توبیخ جاهلان؛ مانند آیه 581 سوره اعراف: «أوَ لَمْ یَنظُرُواْ فِی مَلَكُوتِ السَّمَواتِ وَ الأرْض» (آیا بر ملكوت آسمان‌ها و زمین نظر نمی‌افكنید).
ج) تعظیم عالمان؛ مانند آیه 88 سوره فاطر: «یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَماءِ» (از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند؛ یا آیه 85 سوره مجادله: «یَرْفَعُ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِینَ أوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجاتٍ» (خداوند كسانی را كه ایمان آورده‌اند و كسانی را كه علم به آنان داده شده، درجات عظیمی می‌بخشد).
د) تكریم علم؛ مانند آیه 99 سوره حجر: «وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّیَ یَأتِیَكَ الْیَقِینُ» (خداوند را عبادت نما تا به یقین نائل گردی)؛ و نیز آیه 58 سوره طلاق: «اللهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَواتٍ وَ... لِتَعْلَمُوا أنَّ اللهَ عَلَیَ كُلِِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (خداوند همان كسی است كه هفت آسمان را آفرید و... تا بدانید خداوند بر هر چیز تواناست).
بنابراین دانسته می‌شود که از نظر قرآن كریم، انسان در جمیع شئون و ارتباطات خود، موظّف است بر اساس پژوهش، طیّ مسیر کند. در احادیث نیز در موارد متعدّدی، به این مسئله مهم اشاره گردیده است؛ مانند «أطلُبُوا العِلمَ وَ لو بِالصّینِ فَإنَّ طَلَبَ العِلمِ فَریضهٌ عَلی كِلِّ مُسلِمٍ» (دانش را فرا گیرید، اگرچه در كشور چین باشد؛ زیرا فراگیری علم بر هر فرد مسلمانی واجب است).1
پینوشت
1. فهرست ارجاعات و مستندات، در دبیرخانه جشنواره موجود است.
