روش تدريس و پژوهش بايد متناسب با اهداف عالي و اصول حوزه علميه باشد، و بايد در آن خصوصيات شاگردان هم در نظر گرفته شود؛ زيرا وظيفه اساسي استاد فقط پژوهش و درس دادن و پس گرفتن درس نيست، بلکه مهم‌ترين وظيفه او همکاري و راهنمايي يکايک طلاب براي رسيدن به هدف‌هاي مطلوب تعليم و تربيت و پژوهش است. همچنين لازم است استاد بر مطالبي که تدريس ميکند، مسلّط باشد. براي تحقّق چنين منظوري، مطالعه مستمر و دائم ضروري است. استاد بايد همواره بر آگاهيهاي خود بيفزايد و در زمينه کار خود با يافتههاي جديد در ارتباط دائم باشد. اگر استادي از اين امر غفلت ورزد، در امر تدريس، ناچار از تکرار مکرّرات خواهد بود. مطالعه دائم و پژوهش براي اساتيد، بيش از هر کس ديگري لازم و ضروري است.
با اين حال، متأسفانه در حوزه‌هاي علميه، افراد بسيار محدودي هستند که به پژوهش گرايش دارند، و اين براي حوزه علميه يک خط قرمز به حساب مي‌آيد. اساتيد بايد به پژوهش اقبال نشان دهند تا طلاب هم به تحقيق روي آورند. همچنين بايد در حوزه‌هاي علميه، يک کلاس را به درس پژوهش اختصاص داد؛ چون يکي از مؤثّرترين روش‌هاي تبليغ، همين تحقيق در موضوعات اسلامي است. پيامبر(ص) فرموده‌اند: «دانش را به وسيله نوشتن حفظ کنيد».
ضرورت برگزاري جشنواره پژوهشي
در حديثي از رسول اکرم(ص) آمده است: «طالِبُ العِلمِ طالِبُ الرَّحمَةِ، طالِبُ العِلمِ رُکنُ الإسلامِ و يُعطى أجرَهُ مَعَ النَّبِيّينَ» (جوياى دانش، جوياى رحمت است؛ جوينده دانش، رکن اسلام است و پاداشش با پيامبران داده مىشود). طبق اين حديث، هر کس که در پي علم باشد، از نمونه‌هاي بارز آن، پژوهش است. در واقع، چنين شخصي به رحمت خدا نزديک شده است و اجر تلاش‌هايي را که براي رسيدن به اين دانش متحمّل گرديده، هم‌اندازه اجر پيامبران، در دنيا و آخرت خواهد برد. ارزش برگزاري جشنواره‌هاي پژوهشي، از اين‌جا مشخّص مي‌گردد. هر کس در هر موضوعي که به پژوهش مي‌پردازد، مي‌تواند موضوع تحقيق خود را مورد ارزش‌يابي قرار دهد و در اين روند به درجه‌هاي عالي کمال رهنون گردد. بنابراين، کمترين فوايد برگزاري چنين جشنواره‌هايي، کشف استعدادهاي درخشان و همچنين پيشرفت علمي کشور است.
ضرورت پژوهش اساتيد
اين مطلب روشن است كه اسلام و قرآن، آدمي را به تحقيق و تتبّع تشويق مي‌کنند و او را وامي‌دارند تا در سايه آن، جلوه حق را بدان‌گونه كه هست عيان سازد. اين امر از سويي براي خود شخص و از سوي ديگر براي ديگران، لازم و ضروري است؛ پژوهشگر بايد بداند که چه راه و روشي را براي حيات خود برگزيده است؛ آن‌چه كه او مشي مي‌كند، طريق صواب است يا خطا؛ تنها كاوش و تحقيق است كه پرده از اين راز برمي‌دارد؛ به همين جهت، پذيرش اصول اعتقادي در اسلام بايد از روي تحقيق باشد، وگرنه ايمان شخص، ارزشي ندارد. متعاقب آن، تحقيق قبل از هر عملي، عين صواب است. از ديگر سو، اگر انسان را فردي متعهّد و مسئول بدانيم، بر او لازم است كه از حقايقي كه خود به دست آورده، ديگران را نيز آگاهي دهد و يا در برابر عمل و رفتار ديگران، احساس مسئوليت نمايد؛ لذا آن كس كه امكان و قدرت تحقيق را دارد، مسئوليت بيشتري را در قبال جامعه پيدا مي‌كند.
آيات قرآني كه دلالت بر ضرورت و اهميت تحقيق دارد، بر اساس نحوه دلالت‌شان به چند دسته تقسيم مي‌شوند:
الف) تشويق به فراگيري؛ مانند آيه 9 سوره زمر: «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إنَّما يَتَذَكَّرُ أولُوا الألْبابِ» (بگو اي رسول آنان كه اهل علم و دانش‌اند، با مردم جاهلِ نادان يكسان‌اند؟ خردمندان متذكّرند).
ب) توبيخ جاهلان؛ مانند آيه 581 سوره اعراف: «أوَ لَمْ يَنظُرُواْ فِي مَلَكُوتِ السَّمَواتِ وَ الأرْض» (آيا بر ملكوت آسمان‌ها و زمين نظر نمي‌افكنيد).
ج) تعظيم عالمان؛ مانند آيه 88 سوره فاطر: «يَخْشَي اللهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَماءِ» (از ميان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او مي‌ترسند؛ يا آيه 85 سوره مجادله: «يَرْفَعُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِينَ أوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجاتٍ» (خداوند كساني را كه ايمان آورده‌اند و كساني را كه علم به آنان داده شده، درجات عظيمي مي‌بخشد).
د) تكريم علم؛ مانند آيه 99 سوره حجر: «وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّيَ يَأتِيَكَ الْيَقِينُ» (خداوند را عبادت نما تا به يقين نائل گردي)؛ و نيز آيه 58 سوره طلاق: «اللهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَواتٍ وَ... لِتَعْلَمُوا أنَّ اللهَ عَلَيَ كُلِِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» (خداوند همان كسي است كه هفت آسمان را آفريد و... تا بدانيد خداوند بر هر چيز تواناست).
بنابراين دانسته مي‌شود که از نظر قرآن كريم، انسان در جميع شئون و ارتباطات خود، موظّف است بر اساس پژوهش، طيّ مسير کند. در احاديث نيز در موارد متعدّدي، به اين مسئله مهم اشاره گرديده است؛ مانند «أطلُبُوا العِلمَ وَ لو بِالصّينِ فَإنَّ طَلَبَ العِلمِ فَريضةٌ عَلي كِلِّ مُسلِمٍ» (دانش را فرا گيريد، اگرچه در كشور چين باشد؛ زيرا فراگيري علم بر هر فرد مسلماني واجب است).1
پينوشت
1. فهرست ارجاعات و مستندات، در دبيرخانه جشنواره موجود است.