علم اصول، منحصر در فقه و تنها از آنِ فقه نیست. ظرفیت علم اصول، به اندازه‌ای است که در حوزه علوم انسانی می‌تواند زمینه ارائه پاسخ‌های روشمند به هرگونه سؤال و رفع ابهام از هر پیچیدگی را بر اساس رویکردی تعقّلی و استنباطی و اجتهادی فراهم آورد. علم اصول، ابزار دقیق فهم دین و منطق فقه است. این دانش، همچون علم منطق، در حکم ملاک و معیاری است که پژوهشگر حوزوی را در سیر فهم دین، یاری می‌کند و مراعات قواعد آن، او را از خطاهای احتمالی مصون می‌سازد؛ از این روی، و با توجه به جایگاه رفیع این علم، باید با عزمی جازم و با هم‌اندیشی و تعامل همه اندیشمندان حوزوی، با نگاهی تحوّل‌گرا بر ساختارهای علم اصول، در راستای کاربردی شدن آن در دیگر مسائل غیر از فقه، حرکت نمود.
ارائه پاسخ‌های دینی و راه‌حل‌های مناسب به شبهات علمی، فقط در پرتو استنباط و اجتهاد دینیِ روشمند میسّر خواهد شد و اجتهاد در دین، نیز از مسیر و معبر علم اصول میسّر است. به‌کارگیری دانش اصول در همه ابعاد نظری دین، می‌تواند عقلانیت در دین را شکوفاتر کند؛ گرچه اکنون به‌طور ضمنی به‌کار گرفته می‌شود.
هرچند دانش اصول، در حال حاضر به رشد رسیده و انسجام یافته، اما همچنان می‌توان پیشنهادهایی را برای بهبود بیش از پیشِ این دانش و کاراتر شدن آن، ارائه کرد. علم اصول نیازمند بازبینی در ساختار است. به نظر می‌رسد که گاه نظم منطقیِ مطلوب، به درستی رعایت نشده است؛ از این رو در برخی آثار اصولی، شاهد خلط مسائل عقلی و نقلی با یکدیگر هستیم؛ از سوی دیگر، گاهی مباحثی در این علم مطرح می‌گردد که جزء موضوعات و مسائلِ آن نیست و از سوی دیگر، جای طرح مسائل مهم و پُرارتباطی در علم اصول خالی است. البته عجین شدن مسایل اعتباری و تکوینی نیز نگرانی و دغدغه دیگری است.
فقه سنتی و جواهری، که حفظ، استمرار و پویایی آن لازم است، سنتی اصیل در حوزه‌های علمیه بوده است. علم اصول، در دامان فقه به عنوان ابزار اجتهاد و فقاهت، رشد یافته و منزلت و ارزش پیدا کرده است؛ بدین لحاظ، در اختیار داشتن اصولی قوی و کاربردی، از ارکان فقاهتی استوار است.
برخی از طلاب حوزه‌های علمیه که مجتهد شدن در دین را هدف خود قرار نداده‌اند، به این دلیل که گمان کرده‌اند علم اصول، تنها در فرایند اجتهاد و فقاهت به کار می‌آید، از مطالعه دقیق و عمیق آن روی گردانده‌اند؛ در حالی که این، گمانی نادرست است و علم اصول، در سرتاسر علوم انسانی و علوم اسلامی و نیازهایی چون فهم عمیق کتاب و سنت، کاربردهایی بی بدیل دارد؛ همچنان که در این شماره به تفصیل بدان پرداخته شده است. دو حیثیت عمده دانش اصول که همواره باید مورد توجه قرار گیرد، یکی ظرفیت عمده در فهم صحیح و دیگری ظرفیت عمده در سامان دادن به قوانین و بایدها و نبایدهاست. قدر، اندازه و هندسه اصول در نظام فکری و قانونی، تأثیر بسزایی دارد و امید است از ظرفیت، به فعلیت درآید.
فقهای شیعه در قرون نخستین، بنای این علم را بر اساس مبانی و رویکردهای صحیح اسلامی بنا نهادند. علم اصول، در دوره‌های بعدی، توسط بزرگانی نظیر کاشف‌الغطاء، میرزای قمی و شیخ انصاری، به مرحله شکوفایی خود رسید و علمایی؛ همچون آقا ضیاء، آیت‌الله بروجردی و حضرت امام خمینی(ره)، این دانش را به اوج خود رساندند. اکنون زمان ارتقای جایگاه این علم فرارسیده است؛ از این رو، مجاهدت علمیِ هر کدام از اندیشمندان، صاحب‌نظران و فضلای حوزه علمیه می‌تواند در آینده علم اصول، مؤثّر افتد.
نشریه محفل نیز تلاش دارد تا جای ممکن، زمینه این تحوّل را در حوزه علمیه تهران، فراهم آورد. معاونت پژوهش استان، پانزدهمین شماره محفل را با که با همّت و تلاش هیئت تحریریه، به‌ویژه جناب آقای حسین زحمتکش، سردبیر و جناب آقای سید علی شمسی، دبیر تحریریه، اساتید، فضلا و طلاب مدارس علمیه استان تهران منتشر می‌گردد، به بررسی و بحث پیرامون جایگاه، مبانی، فلسفه و معرفت‌شناسی علم اصول، کاربردها و اهداف آن، تاریخ منابع معرفتی علم اصول، و ارتباط و تعامل علم اصول با دیگر دانش‌ها، و دانش‌های زبانی اختصاص داده است. بی‌تردید، طرح مباحثی این‌چنین در حوزه‌های علمیه، می‌تواند بر وضوح یافتن جایگاه رفیع این علم در فرآیند آموزش علوم اسلامی در حوزه‌های علمیه بیفزاید و زمینه تقویت انگیزه طلاب علوم دینی را برای مطالعه عمیق و جدّی انگاشتن آن، ارتقاء بخشد.
در این‌جا از همه طلاب، اساتید و فضلای محترم حوزه علمیه استان تهران، دعوت می‌کنم تا ضمن مطالعه دقیق پانزدهمین شماره محفل، برای شماره آتی، آثار خود را در رابطه با هر کدام از گزاره‌ها و مسائل علم اصول و دانش‌های زبانی، در تعامل با دبیرخانه منشورات معاونت پژوهش استان، به دفتر نشریه ارسال نمایند.
