اخبار معاونت پرهیز از اسلام سُرایی و توجّه به اسلام شناسی|
گفتگوی خبرنگار معاونت پژوهش با حجت الاسلام و المسلمین میرهاشم حسینی مسئول واستاد مدرسه علمیه آیت الله حق شناس(ره) در خصوص جشنواره علامه شعرانی
 لطفاً پژوهش را تعريف کنيد پژوهش در لغت به معناي جستجو و تفحّص، اسم مصدر پژوهيدن است و معادل عربي آن، کلمه تحقيق است. در اصطلاح نيز تعاريف متعدّدي براي پژوهش ارائه شده است که در هر يک ،رويکردهاي متفاوتي وجود دارد. اما در همه تعاريف، چند عنصر مشترک و اساسي به چشم مي‌خورد: الف) فرآيندي است که متشکّل از يک مجموعه اعمال منظم، روشمند و هدفمند است؛ ب) در آن، پردازش اطلاعات صورت مي‌گيرد؛ ج) در مسير حقيقت‌يابي است؛ د) همراه با نوآوري است؛ ه) متعلّق به قسمت خاصّي از يک علم است. پژوهش چه جايگاهي در علوم اسلامي و حوزوي دارد؟ علوم اسلامي، علوم برخاسته از اسلام و منابع اسلامي است. بنابراين براي شناخت و استنباط اين علوم بايد با ابزار استنباطي و رويکرد استنباطي در منابع، غور نموده و به پژوهش پرداخت. البته پژوهشگر بايد نکات مهمي را مدّ نظر داشته باشد که از جمله آن‌ها مي‌توان به صدور، کيفيت تدوين، جهت صدور، خصوصيات سند، خصوصيات اعتبار سند، دلالت، تعارض و حتي متد و روش‌هاي استنباطي و اعتبار آن‌ها اشاره کرد. بنابراين، فهم مستقيم يا غيرمستقيمِ علوم اسلامي، عجين با پژوهش است. حضرت‌عالي تا چه حد، پژوهش را براي اساتيد، فضلا و طلاب حوزه علميه ضروري مي‌دانيد؟ از دو منظر مي‌توان به اين سؤال جواب داد: الف) با توجّه به پيشرفت‌هاي مهم بعد از انقلاب در دانشگاه‌ها و مجامع علمي مختلف جهان و نياز به پاسخ گفتن به مسائل گوناگون در حيطه‌هاي مختلف از نگاه اسلام، متأثّر شدن علوم انساني از تفکّر اسلامي، رسالت بزرگ حوزه براي تمدّن اسلامي و پاسخ‌گويي به نيازهاي فکري حکومت اسلامي و اثربخش نبودن شيوه‌هاي آموزش موجود، ضرورت پژوهش، بيش از پيش مشخّص مي‌شود. ب) جايگاه تحقيق در طلبه مبتدي و عالم محقق و استاد محقق متفاوت است: در طلبه محقق که قرار است به جايگاه عالم محقق و مجتهد محقق برسد، آسيب‌ها بايد دقت شود؛ به عنوان مثال در تفاوت اسلام‌شناسي با اسلام‌سُرايي بايد دقت شود و بايد بين تمحّض و تخصّص با رشد فکر در علوم فرق گذاشت و جايگاه هر کدام را مشخص نمود. نکته حائز اهميت اين است که توليد علم براي طلاب مبتدي نبايد به عنوان نظريه‌پردازي در اسلام تلقّي شود؛ زيرا استنباط مسائل دين، همان‌طور که بيان شد، نيازمند مقدّماتي است. در حال حاضر، پژوهش در چه موضوعاتي براي فضلا و طلاب حوزه علميه از اولويت برخوردار است؟ يکي از آسيب‌هاي پژوهش، وجود آثار فراوان و بدون کاربرد و بي‌جهت است، که نبايد حوزه دچار چنين آسيبي شود. ابتدا بايد نقشه کلي تمدّن اسلامي ترسيم شود و پژوهش‌هاي حوزوي، هدفمند و با نگاه رفع نياز تمدّن اسلامي و فقه حکومتي، تبيين گردد. چگونه مي‌توان قدرت تحليل را در مقالات پژوهشي ارتقاء داد؟ براي پژوهش، حدود بيست اصل را به عنوان اصول پژوهش ياد مي‌کنند، که هر کدام از آن‌ها داراي اهميت خاصي است؛ مثل مسئله‌محوري، کارآيي و اثربخشي، تمايز مشکل و مسئله و... مراعات کردن مجموعه اين اصول، هم در محتوا و هم در صورت پژوهش، اثرگذار خواهد بود. البته براي ارتقاي محتوا و بالا بردن تحليل‌ها، توجّه به منابع، مباني، ميراث و تاريخچه علم و علاوه بر اين‌ها، انديشيدن در کنار نگاه به انديشه ديگران، بسيار حائز اهميت است. شما رابطه پژوهش را با تحليل چگونه ارزيابي مي‌فرماييد؟ اگر حوزه به جاي مدرک‌گرايي به تعمّق‌گرايي، و به جاي تبدّل‌گرايي و تبديل‌گرايي به تحول‌گرايي، و به جاي آموزش‌گرايي به پژوهش‌محوري بلکه پژوهش‌گرايي (بلکه اين هم ناقص است و دقيق آن پرورش‌گرايي است که شيوه علماي سلف بوده است) روي بياورد، بسياري از معضلات کنوني حل مي‌شود. چگونه مي‌توان تدريس و تحصيل پژوهش‌محور را در حوزه علميه نهادينه کرد؟ در اين زمينه بايد آسيب‌ها و موانع و همين‌طور نحوه رفع آن‌ها را شناسايي نمود و در ميان اساتيد و طلاب، ايجاد علاقه، انگيزه و جذابيت کرد. موانع: الف) اختلافات بين حيطه‌هاي آموزش و پژوهش در حوزه و خلط برنامه‌هاي آموزش و پژوهش؛ ب) عدم تعريف دقيق از تدريس و تحصيل پژوهش‌محور. راهکارها: الف) جذب و تشويق اساتيد پژوهش‌محور؛ ب) راه‌اندازي مجلات علمي؛ ج) هم‌انديشي و گردهمايي اساتيد محقق و پژوهش‌محور؛ د) برگزاري جشنواره‌هايي با رويکرد پژوهشي. برگزاري جشنواره‌هاي علمي در سطح حوزه علميه تا چه ميزان مي‌تواند به رشد پژوهش در ميان حوزويان ياري رساند؟ نکته مهم در اين مسير، رفع موانع و ايجاد جذابيت در همه سطوح حوزه براي امر پژوهش در جشنواره‌ها مي‌باشد. البته از آسيب‌هاي آن هم نبايد غفلت کرد؛ مثل توهّم نخبگي و... همان‌طور که استحضار داريد جشنواره علامه شعراني(ره) اختصاص به مقالات پژوهشي اساتيد و فضلا دارد. پيش از اين، جاي چنين جشنواره‌اي در حوزه علميه خالي بود. حال با توجّه به اين‌که اکنون نخستين دوره جشنواره علامه شعراني(ره) را پشت سر مي‌گذاريم، حضرت‌عالي چه توصيه‌هايي جهت رشد کمّي و کيفي آن در دوره‌هاي بعد داريد؟ ضمن تشکّر از زحمات عزيزان بابت برگزاري چنين برنامه‌هاي اثربخش و مفيدي، لازم است به چند نکته توجّه شود؛ مانند ارتباط با بسترهاي مقاله‌ساز مثل اساتيد مدارس علميه کشور، بالا بردن جذابيت جشنواره براي حضور بيشتر اساتيد و همچنين جذب بيشتر اساتيد و بسترسازي جهت ارتقاء و رشد قابليت‌هاي پژوهش از طريق تشکيل کارگاه‌هاي مهارت‌افزايي، راه‌اندازي سايت، انتقال تجربه‌هاي پژوهشيِ اساتيد به ديگران، راه‌اندازي کارگاه‌ها و کلاس‌هاي آموزشي اساتيد، برگزاري نشست‌هاي علمي و تخصصي و شناسايي اساتيد و جذب پيشنهاد تحقيق و ارتقاي کيفيت و کمّيت. در پايان اگر توصيه‌اي به اساتيد و طلاب اهل قلم داريد، بفرمايد. توجّه به اصول پژوهش از حيث مهارت‌ها و... و توجّه به آسيب‌ها و رفع آن مشکلات، از نکات بسيار ضروري است. نکته مهم‌تر، تقويت مباني پژوهشگر با توجّه به خطر استفاده ناصحيح از منابع و توليد بدون تخصّص و اسلام‌سُرايي در مقابل اسلام‌شناسي است.
|
