اخلاق در هر دو شاخه نظری و عملی از جمله پایه‌های تمدن اسلامی است؛ البته حدود این علم در تمدن اسلامی مغایر با آن چیزی است که در تمدّن غرب تجویز می شود. برای تشخیص اخلاق و نقش آن در تمدّن اسلامی و غربی، باید به تفاوت‌های این دو بپردازیم:
1. موضوع اخلاق اسلامی، فضائل و رذائل یا به عبارتی ملکات نفسانی است و مسائل آن پیرامون نحوه کسب ملکات فاضله و ریشه کن کردن رذائل است، اما در تمدّن غربی موضوع آن لذّت نفس است.
2. در تمدّن اسلامی، اخلاق امری مطلق و ثابت است، ولی در تمدّن غربی، امری نسبی است که با گذشت زمان و یا تغییر فرهنگ‌ها می‌تواند تغییر کند.‌
3. در تمدّن اسلامی اخلاق به خودی خود موضوعیّت دارد و مطلوب بالذّات است، اما در تمدّن غرب، اخلاق در ذیل اموری دیگر تعریف می شود. به عنوان مثال، اندیشمندانِ تمدّن غرب برای حفظ وجهه و مثبت جلوه دادنِ تمدّن غرب، توصیه به اخلاق می‌کنند، اما در تمدّن اسلامی این‌ها بالاصاله موضوعیت ندارند. تمدّن غرب، اخلاق را ذیل «یوتیلیتاریسم» (اصالت سود) تعریف می‌کند و اخلاقی را که با سود سازگار باشد به خوبی تجویز می کند. بهعبارت دیگر اخلاق غربی وسیله و اخلاق اسلامی هدف است.
4. مبادی و مبانی اخلاق اسلامی، ریشه در فلسفه و عرفان الهی دارد و به عبارت دیگر منتج از هستی شناسی دینی است؛ ولی اخلاق غربی ریشه در فلسفه مادّی دارد.
5. در تمدّن اسلامی، اخلاق با علومی مانند سیاست و اقتصاد، نسبتِ حکومت دارد. به عبارت دیگر اخلاق، دایره موضوعِ این علوم را، سعه و ضیق می‌بخشد؛ امّا در اخلاق غربی بالعکس، اقتصاد و سیاست حاکم بر اخلاق هستند. به همین دلیل است که حضرت امیر(ع) در فرمایشات خود اشاره داشتند که: معاویه از من سیاست‌مدار تر نیست، بلکه آن چیزی که مرا ازبسیاری از امور باز می دارد، تقیّد من به اخلاق است و این عبارت دیگری از حکومت داشتن اخلاق بر سیاست است. پدر علم اقتصاد غرب «آدام اسمیت» و پدر سیاست غرب «ماکیاولی» هر دو، به پاکسازی این علوم از اخلاق پرداختند و نتیجه آن، امروز در این دو حیطه تمدّن غرب کاملاً مشهود است.
6. کارکرد اخلاق در تمدّن غربی در حیطه دنیاست؛ ولی در تمدّن اسلامی، هر دو حیطه دنیا و آخرت را شامل می شود.
7. اخلاق در تمدّن اسلامی از آموزه‌های انبیا نشأت می‌گیرد و حُکما به شرح آن می‌پردازند؛ امّا در تمدّن غربی مُبدع اخلاق، عقلا و فلاسفه هستند.