«نیاز بشر به دین»، از جمله مباحث مهم دین‌پژوهی در عصر حاضر است که تحت تأثیر آموزه‌ها و تفکرات دین‌پژوهان معاصر در سراسر دنیا، ابعادی وسیع یافته و با نگاهی تأمل‌گرا بدان پرداخته شده است. این مقوله هرچند در انبوه اندیشه‌های نوین دینی، بسیار نوپاست؛ اما دیرینگی آن در نصوص مقدس، به‌خصوص نصّ آسمانی اسلام، قرآن کریم انکارناپذیر است. اینکه خداوند متعال در کلام نورانی خود، خطاب به پیامبر رحمت، حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرماید: «فإمّا یأتینّکم منّی هدای فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون» (بقره:38) و یا «فمن اتّبع هدای فلا یضلّ و لا یشقی» (طه:123)، دلالتی صریح بر این ادعاست. خداوند، نیاز بشر را به دین که مهم‌ترینِ آن به روایت قرآن، هدایت‌بخشی و دوری از شقاوت و تیرگی است، در ادیان الهی پیش از اسلام نیز اراده نموده است؛ آنجا که می‌فرماید: «و أنزل التوراه و الإنجیل من قبل هدی للناس و أنزل الفرقان». (آل‌عمران:4-3) ادیان پیشین هرچند بهره‌ای از حقیقت داشتند و حوائج مادی و معنوی انسان را در مقطع زمانی خود برآورده می‌ساختند، اما فرقان؛ یعنی کتاب هدایت و اسلام، نه‌تنها کامل‌کننده آن‌هاست، بلکه رسالت هدایت و ضلالت‌زدایی را نیز در نسل بشر، به نحو جامع بر دوش دارد: «إنّا هدیناه السبیل إمّا شاکراً و إمّا کفورا». (إنسان:3)
این بحث، طیّ سال‌های اخیر، دامنه بسیاری در کشور ما یافته و هم‌چنان بر ژرفای آن افزوده می‌شود. اندیشمندان کشورمان، همگام با متفکران غربی، از زوایای گوناگون به این مسئله پرداخته و گه‌گاه که بر مبنای برخی پیش‌فرض‌ها و نیز فرضیه‌ها، اصطکاکی میان این دو حوزه فکری پیدا شده است، به دفاع از ساحت دین روی آورده‌اند. البته به این نکته اساسی باید توجه داشت که منشأ تقابل برخی دیدگاه‌های اسلامی و غربی، در گونه روایت‌پردازی آن‌ها از دین نهفته است. نوع نگاه اومانیستی و سکولاریستی حاکم بر غرب که دستاورد انزوای دین از حیات فکری و عملی و محدود ساختن قلمرو آن در حیطه زیست فردی است، بالطبع دربردارنده رویکردی دین‌گریز است که دایره احتیاجات بشر را به دین تا حدّ ممکن کاهش داده و عمدتاً آن را به حوزه غایت اخروی معطوف می‌دارد. در این میان، به‌یقین، پاسخ‌گویی به شبهات موجود و طرح موضوع با بهره‌گیری از منابع درون‌دینی و برون‌دینی توأمان، از اولویت‌های مطالعات دینی متفکران اسلامی است.
بنابراین در اهمیت این بحث شکی نیست. آنچه مهم است، نوع و گستره رویکرد اندیشمندان اسلامی، به‌خصوص حوزویان، به این موضوع مسئله‌انگیز می‌باشد. حال، جای این پرسش است که آیا اقبال خردورزان حوزوی به مقوله نیاز بشر به دین، از مطلوبیت لازم؛ از جهت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برخوردار بوده است یا خیر؟ آیا زمان آن نیست که بیش‌تر و جدی‌تر به این موضوع بپردازیم تا خلأ حاصل از معارف فکری نوپدید جبران گردد؟ بی‌شک نیازسنجی آموزه‌های دینی، چنین اقتضاء می‌کند که مجرای ورود به این بحث مهم، پردامنه‌تر شده و افزایش یابد. البته بی‌انصافی است اگر به این نکته آماری اشاره نکنیم که در سالیان اخیر، بزرگانی از اندیشه‌وران حوزه، در قالب آثار متعدد پژوهشی؛ اعم از مقاله، کتاب، سخنرانی، مناظره و... به این مقوله پرداخته‌اند؛ کسانی که با علوم قدیم و جدید، به‌یکسان و به‌خوبی مأنوس‌اند؛ اما جامعه آماریِ تفکر دینی را در حوزه جغرافیایی اسلام و ایران، کفایت بیش از این است.
در پایان، ضمن سپاس از تلاش‌های بی‌دریغ سردبیر فصلنامه، جناب آقای حسین زحمتکش و مدیر اجرایی، جناب آقای محمد ایرانشاهی که با کوششی وصف‌ناپذیر به تهیه و تدوین این شماره از فصلنامه علمی- اطلاع‌رسانی محفل همت گماشتند، از تکاپوی بی‌منّت سردبیر پیشین، جناب آقای محمد کریمی که چند گامی را با ما همراهی نمود و نیز تمامی عزیزانی که از نخستین شماره، همکار و همیار ما بودند، تشکر فراوان داشته و برای ایشان در همه مراحل زندگی، آرزوی موفقیت و نیک‌روزی دارم. به‌علاوه جا دارد که حمایت‌ها و زحمات پرشمار شورای مدیریت حوزه علمیه استان تهران را در ارتباط با فصلنامه محفل ارج نهاده و این شماره از فصلنامه و شماره پسین آن را که به طور ویژه، به مقوله «نیاز بشر به دین» می‌پردازد، به حوزه مبارکه تهران تقدیم نمایم. همچنین عرض سپاس و منّت بی‌حدّ و حصر دارم از اعضای محترم هیئت تحریریه که به‌تازگی و بنا به ضرورت رویکرد علمی، به گروه محتوایی فصلنامه، پیوسته و بر غنای آن افزوده‌اند و نیز فضلا، اساتید و طلابی که آثار خود را در قالب مصاحبه، مقاله، یادداشت و معرفی کتاب، به فصلنامه عرضه نموده‌اند.
این نکته را هم بیفزایم که هرچند کسب رتبه علمی- ترویجی برای فصلنامه محفل، با توجه به دیرینگی و ارزش‌مندی مطالب آن، دور از دسترس معاونت پژوهش حوزه علمیه تهران نیست، اما به دلیل محدودیت‌هایی که این اتفاق، از نظر شکل و محتوا در پی خواهد داشت، ترجیح ما این است که فصلنامه محفل، به همین صورت که تا به حال بوده، به حیات علمی خود ادامه داده و به اندازه توش و توان خویش، در مسیر هدایت‌گری و دانش‌افزایی جامعه حوزوی کشور، تحت لطف و نظر علما و مراجع عظام (متّع الله بنورهم المسلمین)، به‌خصوص مقام معظم رهبری (دام ظلّه العالی) که امید است همگی مورد توجه و عنایت معظم‌له قرار گیریم، حرکت نماید. ضمن آنکه این معاونت در نظر دارد در آینده‌ای نزدیک، فصلنامه علمی- پژوهشی «مطالعات دین» را پس از اخذ مجوزات لازم، در موضوع دین‌پژوهی منتشر نماید. شاخه علمی دین‌پژوهی دارای چندین رهیافت است که عبارت‌اند از: 1- کلام (قدیم و جدید)، 2- فلسفه دین، 3- روان‌شناسی دین، 4- روان‌شناسی دینی، 5- جامعه‌شناسی دین، 6- جامعه‌شناسی دینی، 7- انسان‌شناسی (مردم‌شناسی/ قوم‌شناسی) دین، 8- انسان‌شناسی دینی، 9- پدیدارشناسی دین، 10- تاریخ ادیان، 11- دین‌شناسی تطبیقی، 12- هنر دینی، 13- ادبیات دینی. بر این اساس، پژوهشگران و اهالی قلم می‌توانند مقالات خود را در زمینه‌های فوق جهت انتشار در فصلنامه علمی- پژوهشی، به معاونت پژوهش حوزه علمیه استان تهران ارسال نمایند.