«اعْقِلُوا الْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَایَهٍ لَا عَقْلَ رِوَایَهٍ فَإِنَّ رُوَاهَ الْعِلْمِ کَثِیرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِیلٌ»؛ وقتی مطلبی را می‌شنوید آن را تحلیل و جوانبش را بررسی کنید، نه این که فقط شنونده باشید و به ذهن بسپارید. افرادی که مطلب را حفظ می‌کنند زیادند اما افرادی که مطالب را تحلیل می‌کنند کم هستند (امیر المؤمنین (ع)، نهج البلاغه، حکمت 98).
تمام تلاش‌هایی که برای آموزش صورت می‌گیرد به‌منظور حرکت دادن انسان به سوی کمال و ایجاد زندگی مطابق با هدف خلقت است و این مقصود، نیازمند رشد قوای فکری و عقلانی است. تفکر و تحقیق ابزار زندگی و حرکت به سوی کمال است. آموزشی موفق است که فضای آن فضای تفکر و تحقیق باشد نه فضای روخوانی و حفظ متون. طالب علمی موفق است که از ابتدای تحصیل به دنبال «تفکر و تحقیق» باشد. ذهنی که برای کشف حقیقت تلاش کرده باشد وقتی وارد پژوهش می‌شود خود به خود به تمام زوایا و جوانب مطالب توجه خواهد کرد؛ زیرا در یک موقعیت مقایسه‌ای قرار گرفته است. محقق نسبت به موضوع و مسائل آن فکر کرده و تشخیص‌هایی را به دست آورده است. وقتی پژوهش می‌کند؛ یعنی تشخیص خود را درباره مطالب ارائه می‌دهد؛ بنابر این ناخود آگاه بین تشخیص محقق و یافته‌ها مقایسه انجام می‌شود و این موقعیت سبب تمرکز و بالا رفتن دقت در دریافت مطالب و تفکر خلاق می‌گردد.
از آنجا که حوزه عهده‌دار فهم و تبیین و آموزش و تبلیغ دین است. محورهای اصلی و پژوهش‌های اسلام شناسی در حوزه می‌بایست در حیطه نگرش و قانون اسلام و فرهنگ اسلام باشد. در مرحله نگرش سازی، ابزارسازی و شناخت «قانون دین» مبتنی بر تفکر و تحقیق است و در مرحله راهبردسازی «تخصصی کردن علم» مهم است که بتوان به سطح فهم استدلالی از دین رسید. براین اساس در هر رشته‌ای برای رسیدن به اهداف آن نیازمند سه ابزار هستیم:
الف) شناخت کلان از آن علم؛ ب) شناخت زبان آن علم؛ ج) شناخت روش تحقیق و تفکر.
اجتناب از رویکرد تحقیق تحمیلی یا نمایشی
در سیستم آموزشی می‌بایست تحقیق و پژوهش، خمیر مایه اصلی و محوری باشد و از حافظه محوری اجتناب کرد تا قدرت تحلیل مسایل و انجام پروژه‌های تحقیقاتی برای شناسایی نیازها، رفع کمبودها و آسیب شناسی مشکلات جامعه صورت پذیرد. می‌بایست تحقیق و پژوهش نقش هدایت‌گر و راهنمای فرهنگ در جهت اصلاح امور زندگی باشد.
مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) به ضرورت بازنگری جدی و علمی و توجه به جنبش نرم افزاری تأکید داشته اند؛ با عنایت به همین رویکرد معظم له، اساسی‌ترین اقدام برای ایجاد روحیه پژوهشی، ایجاد تحول اساسی و بنیادین و تخصصی کردن موضوعات است.
مرحله دیگر، ساختار تخصصی موضوعات می‌باشد که برای رسیدن به فهم خلاق و مهارت در الگو سازی در برنامه‌های اجرایی اسلامی برای زندگی ظاهری و باطنی، باید به آن توجه نمود.
برخی پیشنهادات پژوهش:
- لزوم توجه به تحقیق وپژوهش در نظام ارزشیابی آموزشی؛
-جهت دهی و روشمند سازی پژوهش‌های کاربردی؛
- توجه به مهارت‌های تفکر و تحقیق و موضوع شناسی؛
- بستر سازی و غنی سازی تحقیق با تأکید بر تناسب موضوعات با نیازهای جامعه؛
- توانمند سازی و حمایت از محققان و پژوهشگران؛
-تعمق بخشی و پژوهش محوری دربرنامه‌ریزی های علمی؛
- ارائه روش‌های سودمند و هدفمند و همسو با نیازجامعه؛
- لزوم توجه به پژوهش گران و پشتوانه محکم مسئولین.
آیندهای روشن فرا روی جشنواره علامه حلی(ره)
ضمن تشکر از کلیه دست اندرکاران، امیدوارم جشنواره با توجه به مطالب مذکور، در آینده از غنای علمی ویژه برخوردار گردد؛ اما برای رونق‌بخشی به آن، سیاست‌گذاری برای رسیدن به وضعیت مطلوب و ایده‌ال، ضروری است. نکته اساسی این است که اکثر پژوهش‌ها، فیش‌برداری و تلخیص است نه تحلیل و تدقیق! این مهم‌ترین آسیب تحقیقات علمی می‌باشد؛ بنابه فرمایش آیه الله جوادی آملی: «این مسئله موجب رواج فرهنگ مصرف گرایی است نه کالبد شکافی».
در پژوهش‌ها، پایبندی به روش‌های تحقیقِ کاربردی ضعیف است. از نقاط قوت آن، وجود منابع و محتوای دست اول وحضور اساتید است که با جهت دهی می‌توان در زمینه کاربردی کردن موضوعات گامی مؤثر برداشت. نکته دیگر اینکه نظام پژوهشی حوزه به مهندسی دقیق‌تری نیاز دارد تا بتواند همسو با تحولات علوم پیش رود؛ و إلا در صورت عدم بازآفرینی عقب خواهد ماند.
