همواره توصیف انسان با قید «جستجوگر» قرین و همراه بوده است. آدمی وقتی حقیقتی را فراچنگ می‌آورد، آرامش می‌یابد. از این روست که پژوهش و پژوهشگری در طول تاریخ بشر استمرار یافته است. انسان‌ها بدون آن که از پژوهش خود سودی حاصل کنند آن را محقَّق می‌ساختند. وقتی آدمی در برابر سؤالی قرار می‌گیرد که حتی دانستن آن به لحاظ مادی با ندانستن آن مساوی است، چنین جوابی می‌تواند او را آرام کند؛ که انسان همواره جویای شنیدن و یافتن است.
پژوهش نقشی بنیادین و اساسی در حوزه علوم و فنون مختلف دارد که ثمره آن بی شباهت به کارکرد جهان‌بینی در یک مکتب نیست. جهان‌بینی جنبه‌های نظری و اعتقادی و نوع نگرش و اندیشه، حوزه هست‌ها و نیست‌های مکتب را تشکیل می‌دهد و در این راستا هدف‌هایی که یک مکتب عرضه داشته و به تعقیب آن‌ها دعوت می‌کند و باید و نبایدهایی که انشاء می‌کند و مسئولیت‌هایی که به وجود می‌آورد، همه به منزله نتایج لازم و ضروری همان جهان‌بینی است که عرضه داشته است.
به همین ترتیب، تألیف و ترویج آثار پژوهشی در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی و اسلامی، به خصوص عرصه‌هایی که مورد نیاز و سؤال بشر امروز است، با توسعه‌ای که در افق و چشم انداز علوم و معارف ایجاد می‌کند، می‌تواند نوع نگرش و اندیشه و در پی آن نوع عملکرد او را شکل تازه‌ای بخشد.
پژوهش به معنایی که گفته شد به هیچ وجه حیطه خاصی را نمی‌شناسد، بلکه تمام سئوالات بشر را شامل می‌شود. از این روست که آدمیان در هر حادثه‌ای پژوهش را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند. این پژوهش از زمان خلقت آدم تا به امروز وجود داشته است، اما در برهه‌های خاصی از زمان، پژوهش معانی و مبادی مختلفی یافته است؛
با گذشت زمان و تغییر ساختار زندگی انسان، تفاوت آثار پژوهشی نیز از حیث کمی و کیفی با نمونه‌های متقدم ضروری می‌نماید و برخورداری نتایج فعالیت‌های پژوهشی از زبانی به روزتر و بالتبع اجتهادی عمیق‌تر، می‌تواند جامعه نوین انسانی را در کشف مراد دین یاری کند. شناخت و رفع نیازهای روزآمد بشری و رسیدن به حقایق واقعی جهانی که در آن زندگی می‌کنیم ما را به سوی توسل به تحقیقاتی از جنس جامعه مدرن وا می‌دارد.
در این میان، نقش بی بدیل حوزه‌های علمیه و طلاب نسبت کشف و شرح آموزه‌های حیات بخش دینی، برجسته‌تر از قبل رخ می‌نماید. مدارس علمیه دینی، با تلفیق روش‌های نوین، همچون برپایی جشنواره‌ها و مسابقات علمی، جهت رشد بهره‌وری از اصول ثابت و پرثمر علمی حوزه، دستاوردهای قابل توجهی را در دهه‌های اخیر کسب نموده‌اند.
ارزیابی آثار ادوار گذشته و بیلان فعالیت جشنواره علامه حلی- به عنوان نمونه‌ای در حال رشد از این روش موفق - نشان می‌دهد که اتفاقات فرخنده پژوهشی طلاب از این دست، با تکیه بر کارکرد تاثیر گذار خود در ایجاد فضای رقابتی علمی، توانسته است طلاب جوان را به سمت تحقیق و پژوهش سوق دهد. همچنین با ترسیم چشم انداز تحصیلی طلاب در قالب فعالیت‌های تحقیقی-پژوهشی، زمینه را برای تغییر دیدگاه طلاب و دست اندرکاران آموزشی از آموزش غیرمنعطف به فراگیری علوم با رویکرد محققانه و پژوهش محور، فراهم آورده است.
البته پرواضح است که نیل به این مقام، انتهای مسیر خطیر توسعه و ترویج معارف وحیانی نیست. با توجه به حجم عظیم سؤالات انسان متجدد در عرصه‌های گوناگون آموزه‌ها و معارف دینی، شایسته است اهداف آموزشی-پژوهشی حوزه‌های علوم دینی نیز به صورت روز افزون ارتقا یابد.
بر این اساس به نظر می‌رسد بهره‌گیری از راهکارهایی جهت:
رشد سطح آموزش فنون پژوهش؛ شناسایی طلاب مستعد و سرمایه‌گذاری بلندمدت برای این عده جهت تربیت نیروی متخصص و محقق حرفه ای؛ جهت دهی موضوعات و مسائل تحقیقات طلاب به سمت تطبیق اندیشه‌های بنیادین، مصداق کاوی، مفهوم پژوهی، شبهه‌شناسی، روش‌شناسی؛ ایجاد فضای گفتگومحور علمی و برگزاری جلسات و کارگاه‌های نقد علمی؛ تشویق طلاب برای ورود به مباحث علمی و موضوعات کمتر پرداخته شده و...، می‌تواند در راه افزایش ضریب موفقیت دانش پژوهان حوزه علوم دینی تأثیرگذار باشد.
امید است که با عنایات خداوند متعال و تلاش محققانه طلاب جوان و همدلی دلسوزان عرصه پژوهش طلاب، بتوان از این رهگذر به ایجاد زمینه‌های فراوان برای کشف و ظهور معارف و حقایق نوین در میراث مکتوب و ماندگار اسلامی، کتاب خدا و روایات اهل بیت(ع) نائل شد.
