یکی از مشکلات پژوهش در حوزههای علمیه، نگاه سطحی یا نادرست برخی از افراد به این مقوله است. بعضی یا آن را بی فایده میدانند یا مانع از تحصیل و تدریس. دیدگاه حضرتعالی در این زمینه چیست؟
متأسفانه بعضی در جریان پیشینه حوزه های علمیه نیستند یا این موضوع را مورد غفلت قرار می دهند. علمای بزرگ گذشته، از آغاز جوانی و دوران طلبگی، هم با جدّیت به تحصیل می پرداختند و هم دست به تألیف رساله های علمی و کتاب میزدند. مثلاً علامه حلی و فرزندش فخر المحققین خود در جوانی، شروع به تألیف کتاب کردند. اتفاقاً تحقیق اگر مطابق با روشهای علمی صورت گیرد، کمک شایانی به تحصیل و رشد علمی طلاب خواهد کرد. معمولاً تحصیل بدون تحقیق و مطالعه متون علمی و غنی، مثمر ثمر و نتیجه مند نخواهد بود؟ آیا می توان صرفاً با حفظ برخی از اصطلاحات در ذهن و عدم درک واقعی مفاهیم آن، خود را آگاه و عالم به موضوعات علمی فرض کرد؟ به طور قطع، این امر نیازمند فراز و فرودهای عمیق در منابع ادبی، اصولی، فقهی، روایی و رجالی است و بدون چنین فعالیتی، تحصیل علم ممکن نخواهد بود.
چگونه میتوان معاونت های پژوهش در حوزههای علمیه را همچون معاونت آموزش، فعال و مسئولیت پذیر کرد؟
در این زمینه، به چند نکته باید توجه داشت: نخست آنکه این امر، نیازمند فرهنگ سازی است و فرهنگ سازی، کاری تدریجی و زمانبر است که طیّ سالیانی چند به بار می نشیند. دوم آنکه باید نگاه مسئولان و برنامه ریزان در سطحی کلان، در جهت تغییر وضعیت موجود و نیل به آرمانها باشد. این امر خوشبختانه تا حدودی تحقق پیدا کرده است. بر این پایه، سازمان پژوهش در حوزه ها، نیازمند تقویت و ارج گذاری بیشتر است. سوم آنکه سلیقه های شخصی برخی از افراد را نباید از نظر دور داشت. بعضی گویا حوصله ورود به امور پژوهشی را در خود نمی بینند؛ لذا سعی میکنند کمتر به این امور بپردازند. به هر حال، معاونت های پژوهش باید به رسالت خطیری که بر دوش دارند، توجه جدّیتری کنند و بر فعالیت های خویش بیفزایند. البته مدیران مدارس علمیه و مسئولان مرکز نیز باید حمایت بیشتری نسبت به این معاونت مبذول دارند.
به نظر حضرتعالی، رسالت و وظیفه مدیران مدارس و اساتید نسبت به گرایش طلاب به امر پژوهش و نگارش مقاله چیست؟
این امر باید به صورت بنیادین، مورد توجه مدیران قرار گیرد؛ چراکه اگر طلاب جوان با امر پژوهش آشنا نشوند، به طور قطع در آینده سهم مهمی در تولید علم نخواهند داشت؛ در حقیقت، زبان علمی در سطح کلی جامعه را نیاموخته و با آن بیگانه اند. بنابراین به هر شکل ممکن؛ یعنی چه از طریق گنجاندن امر پژوهش در برنامه روزانه درسی و چه با استفاده از روشهای تشویقی، باید به این امر مهم با جدّیت پرداخت و فرصتهایی را که نظام جمهوری اسلامی برای حوزه های علمیه فراهم آورده، غنیمت شمرد.
بسیاری از طلاب با این سؤال مواجه هستند که میدان فعالیت پژوهشی حوزویان تا چه حد است و اثر آنان به چه شکل میتواند مورد استفاده قرار گیرد. نظر جنابعالی در این خصوص چیست؟
البته یادگیری روش پژوهش در وهله نخست، در تحصیل طلاب، اثر مثبت خواهد گذارد و اگر هیچگونه بهره برداری از پژوهش جز این نباشد، مقصود حاصل شده است. با این وجود، دامنه فعالیت پژوهشی طلاب باید گسترش یابد. این امر، هم میتواند با تلاش و پیگیری شخصِ محقق و برقراری ارتباط با مراکز پژوهشی و مؤسسات علمی محقق گردد و هم حوزه باید تدبیری در این زمینه بیاندیشد و با هماهنگی و همکاری با نهادهای استانی، طلاب پژوهشگر را جذب کرده و در پژوهشهای دینی به کار گیرد.
متأسفانه هنوز رعایت اخلاق پژوهشی به گونهای شایسته نهادینه نشده است
به نظر حضرتعالی چه راهکاری را میتوان در جهت اصلاح این امر اندیشید و شما چه توصیه هایی به مدیران مدارس، اساتید و طلاب دارید؟
البته این امر، ناشی از عدم آگاهی بسیاری از طلاب جوان با روش تحقیق است و تعمّدی در این کار دیده نمیشود. ضمن اینکه آنان با ضوابط و قوانین مربوط به بهره برداری از آثار دیگران آشنایی ندارند. دبیرخانه جشنواره باید در این خصوص، فعالیتهای روشنگرایانه داشته و طلاب را نسبت به عواقب اخلاقی و قانونی آن آگاهی بخشد.
چنانچه رهنمود خاصی برای رشد کمّی و کیفی جشنواره دارید، بیان فرمائید؟
ضمن تشکر از همه عزیزانی که در برگزاری جشنواره چهارم، خدمات شایانی کرده و تلاش زیادی در این زمینه مبذول داشته اند، به نظر بنده، دبیرخانه جشنواره باید تلاش خود را همچنان در دو محور اساسی سامان دهد: یکی آموزش فراگیر در تمامی مدارس استان و برای تمام سطوح تحصیلی و دوم، گسترش فرهنگ پژوهش در سطح حوزه های علمیه. باید نام جشنواره برای همگان، یادآور کوشش علمی و تحقیق و مطالعه بیشتر و دقیقتر باشد و چنان کرد که طلاب، سراسیمه و با عشقی وافر در جشنواره شرکت کرده و اثر خود را ارسال کنند. البته دقت بیشتر در ارزیابی ها و صدور کارنامه های دقیق و آموزنده برای همه شرکت کنندگان نیز کاری شایسته و قابل تقدیر است که باید همچنان ادامه یابد.