فلسفه نقد، ترسیم صحیح حقیقت
اشاره:
آقای محمّد کریمی، طلبه سطح سه حوزه، دانشجوی دوره کارشناسی ارشد رشته فلسفه، برگزیده کشوری جشنواره علّامه حلی (ره) سال 1390 و مدرّس روش تحقیق در مدارس علمیّه استان تهران می باشد. وی تجربه تدریس دروس سطح یک حوزوی را در کارنامه علمی خود دارد و هم اکنون عضو هیئت تحریریه نشریه محفل معاونت پژوهش حوزه علمیّه استان تهران است.

نفس ارزیابی شدن اثر یک محقق، در مسیر تکامل کمی و کیفی اثر، چه مقدار و چگونه تأثیر گذار است؟
امروزه هر اثر علمی پژوهشی می باید از صافی ارزیابی عبور کند تا به مرحله انتشار برسد، در فرایند ارزیابی، پژوهشگر تمام آنچه در اثبات فرضیه خود آورده را در معرض نقد ارزیابان قرار می دهد تا عیار اثر علمی خود را با معیار نقد منصفانه داوران جشنواره محک بزند و این از بهترین راه های رشد پژوهش و پژوشگر در کشور است. از آنجا که پژوهش یک هویت جمعی دارد و هیچ تحقیقی در خلأ محقق نمی شود، ضرورت دارد پژوهشگر خود را نسبت به نقد دیگران آماده سازد. لازمه این کار البته رشد فرهنگ نقد و نقادی در فضای علمی کشور هم هست. فلسفه نقد و ارزیابی، ترسیم صحیح حقیقتی است که در قالب مسئله و فرضیه از جانب پژوهشگر ادعاء شده است، بنابراین رشد جریان علمی کشور هیچگاه نمیتواند از نقد و ارزیابی بی نیاز باشد.
به نظرشماسطح کمی وکیفی آثار ارسالی به دبیرخانه چگونه بوده وچه راهکاری را برای تقویت این سطح پیشنهاد میکنید؟
کمیت آثار مطلوب بود ولی نباید رهزن برنامه ریزان جشنواره شود. در ارزیابی محتوایی و کیفی، طبعا نگاه مسئولان و ارزیابان کمی سختگیرانه تر از سال گذشته بود. بههر حال نقشه راه جشنواره به سمتی می رود که آثار کیفی بیشتری تولید شود. برخی از مدارس همچون مدرسه امام خمینی (ره) و مدرسه فیلسوف الدوله -به نظر بنده- زحمات قابل تقدیری برای ارائه کارهای مطلوب متحمّل شدند. کیفیت بالای برخی از آثار کاملاً مشهود بود که می طلبد در سالهای آینده شاهد افزایش چنین آثاری باشیم. رسیدن به چنین هدفی همکاری بیشتر مدارس با معاونت پژوهش استان را میطلبد. پویایی مدارس، نقش شگرفی در رشد طلّاب دارد. یکی دیگر از راهکارها، تکیه بر تحول آموزشی و حرکت بهسوی آموزشهای مسئله محور است. تغییر نگاه آموزشی از ملزومات حتمی کارهای پژوهشی است که متأسفانه تاکنون محقّق نشده است. بنده پیشنهاد دارم، معاونت محترم پژوهش حوزه علمیّه استان تهران، علاوه بر آموزش روش پژوهش به طلّاب، لازم است دورههایی برای آموزش اساتید محترم مدارس در نظر بگیرد. دوره هایی که ناظر بر شیوه تدریس، روح تحقیق و مسئله محوری را در مخاطب پرورش دهد. آموزش اساتید، بر آموزش طلّاب مقدم است. آموزشهای جاری در سطح مدارس، متن محور، ناظر بر امتحان، ایستا، بدون تحقیق کلاسی و با کمترین کارآمدی است که میطلبد با تغییر رویکرد اساتید به آموزش مسئله محور، ناظر بر کارکلاسی، پویا و تحقیق مدار تبدیل شود. تحقق این امر البته همکاری هر دو معاونت آموزش و پژوهش را خواهد طلبید.
نظرشمادرباره اهمیت راهبردی وکاربردی بودن موضوعاتی که امسال به جشنواره ارسال شدچیست؟
قبل از پاسخ به سؤال باید منظور از راهبرد روشن شود، اگر منظور از راهبرد علوم استراتژیک باشد به نظر بنده نقش اوّلی مجامع علمی، تولید اندیشه است نه راهبرد. تولید اندیشه رتبتاً بر طرح الگو و راهبرد مقدّم است. کار اساسی حوزه و دانشگاه نقش آفرینی در فضای اندیشه است، البته نه اندیشه برای اندیشه، بلکه اندیشه برای حل معضلات فکری. این مشکل در آثار ارسالی وجود دارد و علتش هم عمدتاً به مسئله محور نبودن آثار بر میگردد. زیرا پژوهش با محوریت مسئله قطعاً سراغ این سؤال خواهد رفت که اثر تحقیقی دقیقاً میخواهد به چه مسئله و مشکلی پاسخ بگوید. البته در این میان آثاری هم بودهاند که از معضلات فکری محسوس جامعه و مشکلات حساس راهبردی و اجرایی کشور جدا نباشند.
راهکارهای پیشنهادی شما به طلّاب و دست اندرکاران پژوهش در مدارس علمیّه برای ارتقای سطح کیفی مقالات چیست؟
1- برگزاری دورههای روش تحقیق و روش تدریس پژوهش محور برای اساتید حوزه.
2- تداوم برنامههای آموزش روش تحقیق به طلّاب و البته گزینش طلّاب برتر برای شرکت درکلاسهایی با سطحی بالاتر.
3-نویسندگی روزانه طلّاب در علوم حوزوی به روش تلخیص، تقریر، شرح، طرح مسئله، نقد و در امور دیگر: توصیف پدیده ها، خاطره نویسی، داستان دینی و ... هر روز دویست کلمه، کمتر یا بیشتر برای تقویت مهارت نویسندگی و کم کردن شکاف ذهن و زبان.
4-مطالعه روزانه و یا هفتگی مقالات انتشار یافته در مجلات رسمی علوم انسانی.
5- همکاری بهینه و مطالعه شده میان معاونتهای آموزش و پژوهش برای رشد آموزشی و پژوهشی طلّاب.
6-ایجاد پرونده های رایانه ای پژوهشی برای طلّاب به جهت ثبت آثار و عملکردشان.
7. تشویق طلّاب ساعی در عرصه پژوهش.
آیا در ارزیابی آثار ارسالی به جشنواره ملاحظات خاصی در نظر گرفته شده است؟ (مقاله اوّلی ها، توجّه صرف به سطح نویسنده، توجّه به تجربه نویسنده و )
بله اساساً برگههای ارزیابی از ابتدا ناظر بر سطح پژوهشگر طراحی شده بود. هر چقدر سطح علمی نویسنده بالاتر بود طبعاً ارزیابی ها هم باتوجّه بیشتری انجام میگرفت. در مجموع ارزیابی محتوایی و کیفی آثار، کمی سختگیرانه تر از سال گذشته بود..
عمده نقاط ضعف و قوت طلّاب استان را در تولید اثر پژوهشی در چه مواردی مشاهده کردید؟
برخی از آثار متأسفانه دامنه تحقیق خود را روشن نکرده بودند. این مشکل چشمگیر بود. مثلاً مسئلهای از دیدگاه متکلمین شیعه و سنی یا مسئله دیگری از دیدگاه فقهاء شیعه مطرح شده بود، ولی در عمل جز معدودی از متکلمین و فقهاء مورد توجّه واقع نشده بودند، این ناشی از ضعف در تقریر و طرح مسئله و عدم ملاحظه توان علمی طلبه است. در ادعای بررسی نظر متکلمین شیعه و سنی لازم است حداقل نظر اهم متکلمین فریقین بررسی شود. یکی از اشکالات دیگر، تحلیل و عبارت پردازی طلّاب است. متأسفانه طلّاب با رجوع به منابع و فیش برداری، خودشان کمتر عبارتپردازی و تحلیل و بررسی ارائه میدهند که این یک ضعف است و اثر را به یک اثر گردآوری تبدیل می کند. اشکالی دیگری که بهنظر بنده مهم آمد این بود که برخی با مؤانست با یک اثر خاص تمام مقاله خود را متأثر از همان یک منبع شکل داده بودند. اگرچه از منابع دیگری هم بهره گرفته بودند ولی توجّه به صدر و ذیل مقاله بهراحتی نشان میداد که تحلیل های عمده از یک کتاب بیشتر نبوده که این هم اثر را در حد یک اثر گزارشی تقلیل میدهد.
نقاط قوت و ضعف جشنواره (علمی، اجرایی و ....) از نگاه شما کدامند؟
به نظرمن مسئولان جشنواره باید نسبت به تعیین تاریخ شروع و پایان کار خود، دقت بیشتری مبذول دارند. برپایی جشنواره مبارکی مثل جشنواره علّامه حلّی (ره) حضور پیوسته دبیر جشنواره و نظارت و حمایت شورای برنامه ریزی را می طلبد.