ظرفیت‌هایی نهان اما ضروری
اشاره:
آقای حسین خسروی دانشجوی مقطع دکتری در رشته انقلاب و تمدّن اسلامی (گرایش اندیشه سیاسی در اسلام) است. وی دارای سوابق پژوهشی چون تألیف و ترجمه کتاب و مقاله بوده و مدتی است مسئولیت معاونت پژوهش حوزه علمیّه خواهران استان تهران را بر عهده دارد.
برگزاری جشنواره‌های علمی و پژوهشی رسم خوشایندی است که شاید بتوان از آن به عنوان مؤلفه‌ای برای سنجش فرهنگ و تمدن یک جامعه استفاده کرد. به بیان دیگر در یک جامعه هرچه رسم تقدیر از فعالان عرصه‌های علمی و پژوهشی بیشتر و پررنگ تر باشد می‌توان توقع داشت که ظرفیت‌های بیشتری برای رشد زمینه‌های فرهنگی و حتی تمدن سازی فراهم خواهد شد. بحمدالله حوزه‌های علمیّه کشور نیز چند سالی است فعالیت‌های مطلوبی را در این زمینه آغاز کرده که یکی از آن‌ها برگزاری جشنواره علّامه حلی (ره) است.
اینک پس از پنج دوره برگزاری به صورت کشوری و سه دوره به صورت استانی، این جشنواره می‌تواند و باید در کنار دیگر جشنواره‌های علمی - پژوهشی کشور همچون جشنواره فارابی، جشنواره شیخ بهایی و جشنواره خوارزمی در عالی‌ترین سطح برگزار شود؛ چرا که تشویق و ترغیب افراد مستعد در حوزه پژوهش، ظرفیت‌های پنهان و درعین‌حال ضروری جوامع علمی را فعال و آشکار می‌سازد و از این روی امید آن داریم که در آینده نزدیک برگزیدگان جشنواره علّامه حلی(ره) نیز همانند برگزیدگان سایر جشنواره‌ها از امکانات و امتیازات شایسته و ملی برخوردار گردند.
با این حال در کنار مطالبی که ذکر شد، توجّه به چند نکته ضروری است:
تصور نگارنده بر این است که نقش مهم و تأثیرگذار حوزه‌های علمیّه در ابعاد مختلف مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی اقتصادی بر هیچ شخصیت فرهیخته‌ای اعم از حوزوی و غیر حوزوی پوشیده نیست. از سوی دیگر کشور عزیز ما اینک به تعبیر مقام معظم رهبری - مدظله‌العالی- در حال عبور از پیچ تاریخی بزرگ که همانا «تمدن سازی» و «احیای تمدن نوین اسلامی» است قرار دارد.
بنابراین حوزه‌های علمیّه می‌توانند و باید در این خصوص با بهره‌گیری از توانمندی‌های پژوهشی و علمی خود نقش‌آفرینی جدی داشته باشند. از سویی مسئولین و سیاست‌گذاران کلان نظام مقدس جمهوری اسلامی در این زمینه تلاش‌هایی کرده‌اند و برای نمونه پس از ده‌ها جلسه کارشناسی و تخصّصی، نقشه جامع علمی کشور را به تصویب رسانده‌اند.
در این نقشه که به مثابه مهم‌ترین سند راهبردی علمی کشور تلقی می‌شود، سعی شده در قالب هدف‌گذاری‌های کلان و کاربردی، مسیر حرکت علمی کشور را ترسیم و راهبری کند. حال پرسش اساسی این است که نقش و جایگاهی که در این سند برای حوزه‌های علمیّه کشور ترسیم‌شده چیست؟
اهمیت این پرسش از آنجاست که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های علمی کشور تا آنجا که به رشته‌های تخصّصی حوزه مرتبط است، باید در حوزه‌های علمیّه صورت پذیرد. سؤالات فرعی دیگری نیز می‌توان مطرح کرد؛ از جمله این‌که اساساً اساتید و طلّاب محترم حوزه‌های علمیّه تا چه میزان با محتوای این سند آشنایی دارند و در تحقق آن خود را مسئول می‌دانند؟
نکته حائز اهمیت دیگر این است که باید دقت داشت تحقق چنین برنامه‌ها و اهدافی تا حد قابل‌اعتنایی دستوری نیستند. به عبارت دیگر نمی‌توان انتظار داشت تحوّل علمی در کشور صرفاً در چارچوب و برنامه‌ها و هزینه‌های مترتّب بر آن که در امثال این نقشه پیش‌بینی‌شده محقق شود و لازم است همگی تا حد توان در اجرای آن بکوشیم و بحمدالله چنین فضایی در حوزه‌های علمیّه مهیّاست.
با مروری بر نقشه علمی کشور متوجّه دو دسته از وظایف، برنامه‌ها و ظرفیت‌های پیش‌بینی‌شده برای حوزه‌های علمیّه می‌شویم. دسته نخست آن‌هایی است که تصریح به نقش حوزه‌های علمیّه دارند و دسته دوم آن‌هایی است که در ضمیر پنهان خود برای حوزه‌های علمیّه مسئولیت جدی ایجاد می‌کنند که در مقایسه با یکدیگر، حجم دسته دوم قابل اعتنا تر است.
اگرچه این نوشتار مجال مناسبی برای بازخوانی جایگاه و نقش حوزه‌های علمیّه در نقشه جامع علمی کشور نیست، اما به همین میزان اکتفا می‌کنیم که اهداف کلان ترسیم‌شده برای نظام علم و فناوری کشور در این سند نمی‌تواند ناظر به حوزه‌های علمیّه کشور نباشد. به بیان بهتر اگرچه ممکن است نقش‌های مصرحی که در این زمینه برای حوزه‌های علمیّه برشمرده شده اندک باشد اما قطعاً تحقق‌بخش محوری و عمده این نقشه، بدون در نظر گرفتن جایگاه رفیع و نقش بی‌بدیل این نهاد الهی به‌عنوان نهادی انسان‌ساز، اندیشه پرور و علمی، امکان‌پذیر نیست.
برای مثال دستیابی به جایگاه اوّل علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه الهام بخشی در جهان، استقرار جامعه دانش بنیان و عدالت محور، تعمیق و گسترش آموزش‌های عمومی و تخصّصی همراه با تقویت اخلاق و آزاداندیشی، دستیابی به علوم و فناوری نوین و نافع، کمک به ارتقاء علم و فناوری در جهان اسلام و احیای موقعیت محوری و تاریخی ایران در فرهنگ و تمدن اسلامی و ... از جمله مواردی است که نقش پنهان حوزه‌های علمیّه کشور در آن‌ها دیده می‌شود. در تمامی موارد ذکرشده و نیز ویژگی‌های مطلوب الگوی علمی کشور که در این نقشه آمده است، از مفاهیم عالی الهی و انسانی در کنار مفاهیم مهم علم و فناوری یاد شده است.
همچنین هدف‌بخشی به نظام علم و فناوری و نوآوری کشور به‌ویژه بند سوم آن که ناظر بر مسئولیت‌های الهی افراد در قبال خود، خدا، خلقت و جامعه است و نیز کمیت‌هایی چون اخلاق و ایمان (البته اگر بتوان آن را در شمار کمیت‌ها دانست)، انتشارات علمی، کار گروهی، آمایش آموزشی و اثربخشی، به‌طور یقین از نقش‌های پنهان و آشکار حوزه‌های علمیّه در سند جامع علمی کشور به‌شمار می‌روند.
در پایان لازم است از تمامی دست‌اندرکاران و مسئولین محترم دبیرخانه استان تهران اعم از معاون محترم پژوهش حوزه علمیّه برادران استان تهران، دبیر محترم جشنواره، دبیران محترم علمی و اجرایی و دیگر عزیزانی که شبانه‌روز و خستگی‌ناپذیر برای برگزاری هرچه بهتر این جشنواره کوشش می‌کردند و همچنین همکاران خدوم معاونت پژوهش حوزه علمیّه خواهران استان تهران تشکر و قدردانی شود.
دبيرخانه جشنواره علامه حلی (ره) 
