فکر و ذهن پژوهشی، عنصر جاودانگی علمای شیعه
اشاره:
حضرت آیت الله سیدباقر خسروشاهی بعد از اتمام دروس حوزوی و درس خارج فقه و اصول، ضمن تألیف و تدریس، تولیّت و سرپرستی مدرسه علمیّه شیخ‌عبدالحسین (ره) را برعهده دارد، مدیریت و عضویت شورای حوزه علمیّه استان تهران را نیز می‌توان از سوابق علمی و اجرایی ایشان برشمرد.
نظر حضرتعالی در باره ورود طلّاب به عرصه پژوهش چیست؟
پژوهش ریشه در فرهنگ شیعه دارد، یعنی از صدر اسلام مسئله کتاب، پژوهش و تالیف وجود داشته است. در نقل ها آمده که امیرالمؤمنین (ع) یک دفترچه کوچک حاوی احکام به دسته شمشیر خودشان بسته بودند یا صحیفه‌ای داشتند که روایات در آن جمع شده بود. در عصر امام صادق و امام باقر(ع) نیز که آرامش نسبی سیاسی بر جامعه اسلامی حاکم بود حوزه های علمی تشکیل گردید وکتابهای زیادی درباره احکام اسلامی نوشته شد، اصول اربعمأه در این دوره تدوین گردید. بنابرین علم‌محوری اعم از پژوهش و آموزش همواره در فرهنگ شیعه مشهود بوده است. اما از ابتدای غیبت کبری مسئله اخذ روایت از ائمه(علیهم السلام) جای خود را به استنباط احکام داد و موضوع اجتهاد و پژوهش مطرح گردید. مرحوم صدوق(ره) از جمله علمای بزرگی است که ذهن پژوهشی داشت و کتاب‌های فراوانی تألیف کرد. پس از او شیخ طوسی، علّامه حلی(ره)، محقق حلی(ره)، محقق کرکی(ره)، شهید اوّل (ره) و ثانی (ره) و ... آثار فراوانی بر جای گذاشتند که نشانگر وجود فکر پژوهشی در علمای شیعه در طول تاریخ بوده است. پس از انقلاب اسلامی جهش قابل توجّهی در خصوص پژوهش در حوزه‌های علوم دینی اتفاق افتاد و همچون چشمه‌ای فوران کرد و مراکز تحقیقاتی بسیاری تأسیس گردید و در سایه آن آثار علمی فراوانی به‌وجود آمد. بنابراین طلّاب جوان باید از این فضای پژوهشی مناسبی که برای آنان فراهم آمده به درستی استفاده کنند و از همان آغاز دوره طلبگی وارد عرصه پژوهش شوند.
از نظر حضرتعالی شاخص های علمی و اخلاقی یک پژوهشگر چیست؟
به طور طبیعی کسانی که اهل قلم و مطالعه و تحقیق باشند از سطح علمی بالاتری برخوردار هستند. چرا که به صورت محسوس و با زحمت شخصی خود کسب دانش می‌کنند و مصرف کننده صِرف نیستند، در مسائل علمی با اطمینان و اعتماد بیشتری اظهار نظر می‌کنند و رسیدن به اجتهاد در این افراد، زودتر و محتمل‌تر است. برخورداری از قدرت پژوهش همانند سخنوری، یک نعمت الهی است و کسانی‌که از این نعمت بهره‌مند باشند در رتبه و مقام بالاتری قرار دارند. از این رو نام و یاد علمای پژوهشگر مانند محقق ثانی، محقق کرکی، شهید اوّل، شهید ثانی، شهید صدر، مرحوم آیت الله خویی و شهید مطهری نسبت به کسانی‌که قدرت پژوهشگری نداشتند ماندگارتر بوده اند. پژوهشگر دارای ذوق و استعداد پژوهشگری است وذهن خلاق و مسئله محور دارد، در کسب دانش و مطالعه کوشا و خستگی ناپذیر است واز فرصت ها به نحو احسن استفاده می‌کند.
نظر جنابعالی در باره جشنواره های علمی که در سطح کشور برگزار می شوند و آثار پژوهشگران از جمله طلّاب را مورد ارزیابی قرار می دهند چیست آیا شرکت در این برنامه‌ها می تواند در پیشرفت طلّاب نقش داشته باشد؟
پژوهشی موفق است که روشمند باشد و روشمندیِ اثر با تعامل با مراکز علمی و پژوهشی امکان‌پذیر خواهد بود. جشنواره علّامه حلی (ره) یکی از این مراکز است که هر ساله پژوهش‌ها را بررسی می‌کند و نکات قوّت و ضعف آن را به پژوهشگر نشان می‌دهد و زمینه رشد آنان را فراهم می آورد. ضمن این که با تجلیل از پژوهشگران برتر از مقام علم و ترویج دانش و پژوهش تقدیر می کند.
حضرتعالی رشد کمی و کیفی جشنواره را چگونه ارزیابی می کنید؟
بحمدالله طلّاب عزیز به نحو شایسته ای از جشنواره استقبال کرده اند این امر نشان می‌دهد اوّلاً روحیه و علاقه نسبی نسبت به امر تحقیق وجود دارد که باید قدر دانسته شود. ثانیاً این موضوع تکلیف ما را سنگین تر می‌کند که برای رشد طلّاب بیش از گذشته سرمایه‌گذاری کنیم. ثالثاً نشانگر وظیفه سنگین اساتید حوزه است که با شناسایی این استعدادها در جهت بارور کردن و بالندگی آن‌ها بیش از گذشته بکوشند.
به نظر شما طلّاب پژوهشگر با چه موانع و دغدغه‌هایی رو به رو هستند؟ و مدیریت حوزه علمیّه استان تهران تاکنون چه برنامه‌هایی در جهت رفع این موانع و دغدغه‌ها داشته و دارد؟
گرچه امکانات مدیریت حوزه علمیّه استان تهران چندان گسترده و مکفی نیست، ولی طی سه سال گذشته تلاش‌های مستمری را برای رفع موانع صورت داده است. که از جمله می‌توان به تجهیز کتابخانه‌ها، تهیه اینترنت پر سرعت و نرم افزارهای گوناگون اشاره کرد. همچنین بر همکاری اساتید با طلّاب تأکید شده و هم اکنون این امر رواج یافته است.
به ابتکار دبیر جشنواره علّامه حلی (ره) استان تهران، امسال بخشی با عنوان تحقیق کلاسی برای طلّاب پایه اوّل تا سوم اجرا شد که با استقبال نسبتاً خوبی مواجه گردید. این برنامه نشان داد که طلّاب از همان پایه اوّل هم میتوانند دست به کار پژوهشی بزنند. حضرتعالی در این زمینه چه توصیه ای دارید؟
اصولاً آموزش هر چیزی بنابر آن‌چه در روایات آمده باید از سنین پایین آغاز شود تا به درستی در جان فرد تأثیر گذارد. نکته دیگر این‌که این امر نشان می‌دهد طلّاب جوان با اهمیت تحقیق آشنا هستند که در این سطوح اوّلیه دست به قلم شده‌اند و حتماً در آینده، ما نویسندگان پر توانی خواهیم داشت. البته دبیرخانه جشنواره باید برای این افراد برنامه‌ریزی‌های مدوّنی داشته باشد تا برای سالهای آتی شاهد درخشش بیشتر آنان باشیم.
همان‌گونه که استحضار دارید امسال معاونت پژوهش استان تهران کلاس‌هایی را با کمک دبیرخانه جشنواره علّامه حلی (ره) در مدارس علمیّه برگزار کرد و طی آن به آموزش روش تحقیق و فن نویسندگی به طلّاب پرداخت. دیدگاه حضرتعالی در این خصوص چیست؟
این امر حرکت بسیار مبارکی است چرا که تحقیق و پژوهش در حوزه‌های علمیّه همواره به صورت خودجوش بوده است. البته اگر روشمند باشد به طور قطع محصول بیشتری خواهیم داشت، اگر کلاس‌های آموزشی تشکیل شوند، قهراً افراد با ذوق و استعداد بیشتری جذب خواهند شد. بنده امیدوارم ان‌شاءالله با تلاش معاون محترم پژوهش و همکاری مدیران و اساتید، شاهد شکوفایی بیشتر پژوهش در حوزه‌های علمیّه استان تهران باشیم.
در پایان، سفارش شما به همکاران دبیرخانه جشنواره علّامه حلی (ره) تهران و طلّاب شرکت کننده چیست؟
بحمدالله دبیرخانه امسال به شکل منسجم تری کار جشنواره را سامان دهی کرده است همچنین دقت بیشتری در ارزیابی آثار و صدور کارنامه‌ها صورت گرفته است. آموزش روش تحقیق در بعضی از مدارس علمیّه تهران و فرهنگ سازی جشنواره علّامه حلی (ره) نیز از فعالیت‌های دیگر دبیرخانه و معاونت پژوهش بوده است که همگی ارزشمند و قابل تقدیر هستند. اگر کارتان برای خدا باشد محصول کار هم الهی و اثربخش خواهد بود. این، باقیات و صالحات برای همه ماست. به‌طلّاب نیز توصیه می‌کنم که امانت را در نقل مطالب دیگران رعایت کنند و حتماً به منبع اصلی ارجاع دهند. این‌کار هم از جهت اخلاقی و هم از جهت اتقان و اعتبار کار، مفید است.
دبيرخانه جشنواره علامه حلی (ره) 
