گزیده ای از فرمایشات حجت الاسلام و المسلمین زمانی معاون امور بین الملل حوزه های علمیه در همایش تقدیر از برگزیدگان دومین جشنواره استانی علامه حلی تهران

خدا را سپاس گزارم به سبب توفیقی که عنایت فرمود جهت تشرف خدمت شما عزیزان و بیان مطالبی پیرامون رسالت جهانی پژوهشگران حوزوی.
از رسالت جهانی پژوهشگران حوزه در دو بخش می توان سخن گفت، بخش اول ترسیمی از وضعیت حضور روحانیت در کشورهای دیگر دنیا و ظرفیت های قبول روحانیت در عرصه های علمی و فرهنگی جهان و بخش دوم پیشنهاداتی که در این زمینه قابل طرح است.
مدخل سخن در بخش نخست این است که«مسوولیت ابلاغ معارف دینی و آموزه های حیات بخش اسلام و مکتب اهل بیت در کل دنیا بر عهده روحانیت می باشد.». بدون تردید ما روحانیت ایران و حوزه های ایران همچنان که مسوولیت داریم معارف اسلام را به جامعه خویش برسانیم، راجع به سایر ملل هم وظایفی داریم. مسئول ابلاغ دین در جهان جز من و شما کس دیگری نیست. این رسالتی است واجب که بر عهده ما بوده که تا حدودی زیادی در انجام آن کوتاهی داشته ایم.
بدون در نظر گرفتن سال های قبل از انقلاب، سوال اساسی این است که میزان نقش آفرینی ما در سطح دنیا پس از پیروزی انقلاب اسلامی به چه میزان بوده است؟ به چه میزان در تامین نیازهای دینی مردم دنیا برنامه ریزی نموده ایم؟ پاسخ این پرسش روشن است زیرا حوزه های دینی ما بیشترین همتشان را صرف تامین نیازهای فرهنگی داخل کشور نموده و نسبت به نیازهای دنیا غفلت نموده اند و حال آن که نسبت جمعیت ما به مدیریت های حوزه ما و ما چقدر برنامه ریزی کردیم که نیازهای دینی دنیا را تامین کنیم بسیار اندک، بیشترین همّ خودمان را مصروف کردیم برای تامین نیازهای فرهنگی داخل کشور. غافل ماندیم از حضور در دنیا و حال اینکه جمعیت ایران یک درصد از جمعیت کل دنیا هستند. از 99 درصد جمعیت کل دنیا غافل بودیم، در حالی که رقبا و ادیان و مذاهب دیگر حضوری فعال و توانمند در عرصه کشورهای دنیا دارند ایفا می کنند. لازم به مقایسه نیست که گزارشی بدهم از کلیساها که کشیش ها در دنیا چه می کنند مذاهب دیگر، وهابیت در دنیا چقدر حضور دارد.
دانشگاههای دیگری که در دنیا هستند اگر آنها رقبای خودمان حساب کنیم، الازهر چقدر حضور دارد؟ کافی است خدمتتان راجع به الازهر بگویم. شاید کمتر دانشگاهی در کره زمین در کشورهای بزرگ حضور داشته باشد که کرسی اسلام شناسی داشته باشد؛ اما در آن استاد فارغ التحصیل الازهری وجود نداشته باشد. تمام دانشگاههای بزرگ دنیا با حضور اساتید الازهری اسلام دارد تدریس می شود. سوال من این است از حوزه های علمیه ایران چند نفر استاد در دانشگاه های دنیا هستند که معارف اسلام را تدریس کنند؟ فلسفه اسلامی را تدریس کنند، عرفان اسلامی ، فقه و حقوق اسلامی ، اقتصاد اسلامی ، روانشناسی اسلامی، جامعه شناسی اسلامی را تدریس کنند؟ چقدر در دنیا حضور داریم؟ شاید در حد صفر باشد و این فاجعه است! گناهی است شاید نابخشودنی باشد برای امثال ما.
علی رغم اینکه ما بسیار غافل بودیم به لطف خدا دنیا ظرفیتش آماده پذیرش ما شده. در این سه دهه کشورهایی که ما فکر می کردیم نمی شود، هر جا قدم گذاشتیم دیدیم ظرفیت آنجا وجود دارد و دیدیم عطش آماده است برای پذیرش وجود من و شما. من سه چهار تا کشور را نام ببرم به عنوان نمونه برخی مشاهدات خودم را خدمتتون بگویم، دنیا چقدر باز است یک نمونه از قاهره بگویم، از مصر، کشوری که بزرگترین بیداری اسلامی در آنجا اتفاق افتاده و بیش از سی سال و نزدیک به چهل سال با ما در قطع رابطه است. ورود هر ملیتی به مصر وارد است غیر از ایرانی، هنوز هم که هست تا امروز ورود ایرانی به مصر ممنوع است مگر با قرارداد دولتها یک نفر یا دو نفر کاری داشته باشند بروند.
در مصری که قطع رابطه بود و حضور جدی نمی توانستیم داشته باشیم، من را انتخاب کردند به عنوان رایزن فرهنگی بروم مصر، در مصری که بسته بود و دیکتاتوری حاکم بود، وقتی وارد آنجا شدیم سازمان امنیت اجازه هیچگونه فعالیت فرهنگی نمی داد. وقتی به مجرد اینکه الازهر خبر شد یک طلبه از حوزه های ایران آمده آنجا و می خواهد دو تا مطلبی را که دارد ارائه دهد. الازهر استقبال کرد و علمای الازهر در را باز کردند و قصه عوض شد و از من به عنوان سخنران دائم در جلساتشان دعوت می کردند. و بعد هم دعوتنامه نوشتند برای تدریس و قصه رفت جلوتر تا جایی که خدمت برخی از بزرگواران عرض کردم آنقدر آنجا پیشرفت ظرفیت نشان دادند که یک روزی رفتم دیدن شورا افتای الازهر، یعنی مفتی های همه مذاهب اهل سنت با توجه به اینکه الازهر بالاترین مقام علمی و دینی اهل سنت آنجاست. مفتیهای آنجا مراجع تقلید مذاهب اربعه بودند. نشستی که داشتیم بعد از آن نشست من اصلا انتظار نداشتم که این اندازه ظرفیت داشته باشد، موقع نماز که شد رئیس شورای افتا اعلام کرد امروز امامت جماعت با یک روحانیت شیعه است و ما مفتیهای همه مذاهب باید اقتدا بکنیم. گرچه من ادب به خرج دادم سعی کردم نروم ولی دیدم نه تصمیم جدی است.
در الازهر یک طلبه یک روحانی شیعه می شود امام جماعت و مفتیهای تمام مذاهب به او اقتدا می کنند. این ظرفیت نمی دانستم وجود دارد من خصوصیتی نداشتم، مهم ظرفیتی بود که آنجا وجود داشت و برای من عجیب بود.
از فیلیپین براتون بگویم. فیلیپین برای ما بسیار دور دست است، حضور چندانی در فیلیپین نداریم. یک بار سفر تبلیغی چند سال قبل رفتیم به این کشور که 80 میلیون جمعیت دارد و دورترین کشور مشرق زمین است. مجمع الجزایر حدود شش هزار جزیره آنجا دارد، مانیل پایتخت این کشور دانشگاهی دارد به نام یوپی بزرگتر از دانشگاه تهران و اقدم از دانشگاه تهران ما، پرسیدم اینجا مسلمانان فعالیتی دارند؟ گفتند یک انجمن اسلامی در دانشگاه است، دارند کار می کنند. گفتم چه کسی پشتیبانی می کند؟ گفتند هیچ کس، گفتم رئیسش کیه گفتند یک استاد دانشگاه فیلیپینی که مسیحی بوده مسلمان شد، تشیع انتخاب کرده انجمن اسلامی تاسیس کرده، تبلیغ میکند از معارف اسلامی و معارف مکتب اهل بیت (ع). گفتم این دیدنی است بگویید بیاید ببینیم و آشنا شویم با هم همکاری را شروع کنیم.
دعوت کردم با هم صحبت کردیم، گفتم آقا شنیدم شما مسیحی بودید. گفتند بله. گفتم کدام یک از علما با شما صحبت کردند؟ گفت آقا شما تو عمرم اولین آخوندی هست که می بینم! گفتم پس کی شما را مسلمان کرد؟ گفت هیچ کس. گفتم کی نقش آفرینی کرده؟ گفت استاد کشیش ما در دانشگاه، زمان دانشجویی من، گفتم کشیش چه جور نقش داشته؟ گفت به دلیل اینکه درس عرفان مسیحیت به ما تدریس می کرد، عرفان باید تطبیق می داد با عرفان مکاتب و ادیان دیگر. یک روز آمد عرفان یهود را ارائه داد بعد از ارائه نقد زد. عرفان جین ها را ارائه داد، بعد نقد زد خب خوب بود. عرفان بودا را ارائه داد روز بعد، هفته بعد نقد زد، خب خوب بود. یک روز هم عرفان اسلامی را ارائه داد دیدیم نقدهایش نمی چسبید، هی سوال کردیم دیدیم از پس نقد به عرفان اسلامی خیلی بر نمی آید. احتمال دادم که عرفان اسلامی یک چیز قوی باید باشد قابل استفاده. رفتم یک دانشجوی مسلمان پیدا کردم یک کتاب عرفان اسلامی به من بده بخوانم. گفت من که چیزی بلد نیستم می روم می گردم از سفارت برات می آورم گشت و یک کتاب عرفان اسلامی پیدا کرد و گفت به انگلیسی ترجمه شده بیا این را بخوان.
خواندم دیدم دنیایی از معارف عرفانی در آن هست. بسیار لذت بردم، مقایسه کردم با انجیل دیدم سطح معارف آن از انجیل بالاتر است، اولا قلم آن هم معنوی است و قلم انجیل قلم بشری است. در کلاس به استاد ارائه دادم نتوانست نقد بکند. احساس کردم گوهری گیرم آمده علاقه مند شدم به عرفان اسلامی شروع کردم به تحقیق بیشتر دانشجویان، هم علاقه مند شدند و این فضا راه افتاد تحقیق ما راجع به اسلام شروع شد. آمدیم بعد کتابهای ترجمه المیزان را پیدا کردیم و بقیه کتابها بالاخره بعد از تحقیقات فراوان که حقانیت اسلام برای ما روشن شد، رسما در دانشگاه اعلام کردیم که اشهد ان لااله الله و اشهد ان محمد رسول الله. بنده هم انجمن اسلامی دانشگاه را راه اندازی کردم. شروع کردیم اساتید دانشگاه را دعوت به اسلام و مکتب اهل بیت و گفتیم که آن کتاب چی بود که وجودت را آتش زد و این قدر قلم بلند بود گفت من نمی دانستم کی بود ولی گفتم هرکه هست از نویسندگان انجیلهای چهارگانه مقام علمی و معنویش بالاتر است. گفتم کی بود گفت روی کتاب نوشته بود نامه امام خمینی به فرزندش سید احمد. این عنایت الهی است در فیلیپین الان انجمن اسلامی یدخلون فی دین الله افواجها. شروع شده یک جمعیت دانشجویی به مسلمان شدن به خاطر یک جرقه ای که امام بزرگوارمان در آنجا زده است. ما حضور نداشتیم امام دارد قلمش کار می کند. محبوبیتِ امام دارد کار می کند. میدان باز شده حالا آنجا آغوش را باز کردند، که طلبه بپذیرند یک مبلغ یک استاد برای دانشگاهشان بپذیرند. فیلیپین 80 میلیون جمعیت دارد ما یک نفر نداریم برای اینها بفرستیم. دستمان خالی است این نمونه دوم فیلیپین آماده آماده است، هم دانشگاه هایش آماده بودند هم مجامع اهل سنت آنجا جمعی از مسلمانان اهل سنت هم آماده بودند، نداریم کسی که برود آنجا کار بکند.
اینکه می گویم همه دنیا از ما طلب می کنند ما نداریم، نه اینکه طلبه نداریم، استاد نداریم، مفسر نداریم الحمدلله فقیه داریم، استاد داریم، مورخ داریم؛ اما وقتی می خواهند بروند در دنیا می بینیم که آمادگیهای لازم برای اینکه در کشورهای دنیا نقش آفرینی داشته باشند ندارند. همه بزرگوارند اما اصرار می کنیم به نهادهای اعزام کننده می گویند ببخشید فلانی عالم بزرگوار است دستش را می بوسیم ولی به درد مردم چین نمی خورد.
پیشنهادهایی که دارم اینهاست علاوه بر آن که نکته اصلی که دروس حوزوی باید تقویت شود حضرت آیت الله استادی تاکیدی داشتند، که نسبت به این موضوع که طلبه ای که دروس حوزوی اش تقویت نشود نمی تواند در دنیا کار موفق انجام دهد. اولین کاری که باید انجام شود تقویت دروس حوزوی و پایه باید محکم شود. پیشنهاد دوم جامعیت علمی است در همه رشته های علوم اسلامی درسهایی که ما در حوزه ها داریم لازم است قطعا؛ اما برای فعالیت و نقش آفرینی در دنیا کفایت نمیکند. فقط فقه و اصول و رجال اینها که میخوانیم کافی نیست دوستان بزرگوار همراهش طبعاً کتابهای اخلاقی، کتابهای عرفانی، کتابهای سیاسی، کتابهای تاریخی و کتابهای فلسفی و هر آنچه که مربوط به امور الهی و اسلامی است همه چی باید بخوانیم. از همه چیز باید بدانیم طلبه ای که همه چی بداند آنوقت می تواند چیزهایی بنویسد، که به درد دنیا بخورد و وقتی حضور پیدا می کند بتواند مطالبی بنویسد متناسب با مخاطبین. جامعیت علمی لازم است. سوم آشنایی با معارف مذاهب ادیان و مکاتب دنیا.
در این زمینه ضعف جدی وجود دارد، ما دقیقا نمی دانیم مبانی فقهی اهل سنت چیست. یک میلیارد مسلمان سنی هم دین ما هستند. در کشورهایشان می خواهیم برویم کار بکنی بلد نیستیم، چون مبانی فقهی آنها را نمی دانیم چیست. نقاط قوت و ضعف آنها چیست؟ ما مبلغ هایی داریم که نسبت به تعامل شیعه با اهل سنت کتابهای زیادی نوشتند اما متاسفانه کتابها مورد قبول اهل سنت قرار نگرفته است.
رازش این بود که نویسنده نمی داند مبانی مثبت و منفی آنها چیست و خلایی که آنها دارند چیست. اما یک نفر که همه آنها را می داند کاملاً موفق می شود. ما چهره های این جوری موفق هم داریم هم در گذشته هم حال. مرحوم شیخ محمد تقی قمی، وقتی می رود الازهر آنچنان مورد اقبال قرار می گیرد که همه مریدش می شوند. امام موسی صدر هنوز هم که هست علمای سنی لبنان مریدانش هستند. مسیحیت چی می گوید؟ همان حرفهایی که ما در کتابهای قدیم خواندیم همانهاست یا نه یک سری نقاط قوتی دارند؟ اینها فرصتهای ماست که ما می توانیم از آنها استفاده کنیم. آخرین اندیشه های مسیحیت چیست؟ اینها را الان باید بخوانیم. فرق دنیا مذاهب دنیا، بودا چیست، بودیسم چیست یک میلیارد بودایی در دنیا داریم، هیچ کاری برایشان نکردیم. یک سری نقاط قوت دارند که اگر آنها را بدانیم به راحتی می توانند عرفان اسلامی را عرضه کنیم و سریع بپذیرند.
چهارم بررسی و پژوهشهای تطبیقی بین معارف مکتب اهل بیت علیهم السلام و معارف بقیه ادیان و مکاتب. فقه تشیع و تسنن تطبیقی انجام نمی گیرد. فقه ما با معارف احکام مسیحیت و یهود تطبیق انجام نمی گیرد. اگر بگوییم الاسلام یعلو و لا یعلی علیه این علوش را باید در همین حوزه ها ثابت کنیم، تطبیق بین معارف فقه ما و قوانین و حقوق دانش حقوقی که کشورها وضع کردند، در شرق و غرب مقایسه انجام نمیگیرد، که بتوانیم ثابت کنیم اینها برتر است و برای آنها هم ثابت کنیم. این مقایسه ها در حوزه ها و پژوهشها انجام بشود تا برتری اش روشن و قابل ارائه شود.
نیازسنجی دینی کشورهای مختلف دنیا. اگر نوشته ها و آثار و مقالات و کتابهای من و شما بخواهد مورد قبول کشورهای دیگر قرار بگیرد، ما باید بدانیم که چه کشوری چه چیزی نیاز دارد. مثلا برای چین چه کتابی باید بنویسیم. عرب ها و آفریقایی ها، اهل سنت، مردم آسیای میانه، اینها چه چیزی نیاز دارند. نیازسنجی دینی باید انجام بگیرد.
نکته بعدی فراگیری زبانهای بزرگ دنیا این یکی از خلأهای بزرگ و جدی حوزه های ماست. زبان یاد نگرفتیم و لذا فلج شدیم از صدور فرهنگ دینمان و انقلابمان. ما الان کاری در این زمینه انجام ندادیم. از ما دعوت می شود، بنده و جناب عالی را می برند در یک کشور دیگر در کنفرانس بین المللی زبان کنفرانس یا عربی است الحمدلله که عربی هم نمی توانیم صحبت کنیم! یا انگلیس که آن هم نمی فهمیم، یا زبان دیگر است که آن هم نمی فهمیم چه می گویند. می رویم آنجا می گویند صحبت کن بلد نیستیم صحبت کنیم. یک آقای مترجم یا خانم مترجم باید حرفمان را ترجمه کند، گنگیم. مبلغی که زبانهای بین المللی را نداند و بخواهد دین و مکتبش را عرضه کند یک مبلغ گنگ است. ما گنگ ها را فرستاده اند که در دنیا تبلیغ کنیم. کنفرانسی در اندونزی شرکت کردیم کنفرانس اسلامی بود زبان آن کنفرانس انگلیسی بود همه داشتند صحبت می کردند تمام علمای اسلام همه انگلیسی صحبت می کردند، تنها تیمی که نمی توانستیم و نقص داشتیم، بعضی ها درست صحبت می کردیم و بعضی ها هم گیر می کردیم همین تیم ما بود.
یک جمعی شدیم متولیان نشر مکتب اهل بیت در دنیا، تا مکتب اهل بیت در دنیا و اسلام را جهانگیر کنیم.. اگر اینجوری بخواهیم کار کنیم فقط باید حبس شویم در جغرافیای ایران فقط زبان مادری بلدیم. اینجوری نیست در دنیا، بقیه کار می کنند.
در آخر اشاره ای دارم به اینکه ده ها راه کار ما برای فعال سازی رویکرد بین المللی پژوهشگران حوزه، طلاب و فضلای حوزه اینها را طراحی و در حوزه قم شروع کردیم، یکی از آنها دعوت از شخصیت های مهم خارجی است، که بیاوریم در حوزه ها آنها حرفهایشان را بزنند و مطرح کنند که به حمدالله جرقه اش در تهران زده شد و یکی از علمای مصر آقای تاج الدین الهلالی را دعوت کردیم آمد اینجا در تعدادی از حوزه های تهران برنامه اجرا کرده و صحبت هایی ارائه داده ما از این چهرهها معمولا در ایران مرتب میهمان داریم. این کنفرانسهای بین المللی که دارد تشکیل می شود سازمان فرهنگ ارتباطات، مجمع التقریب، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، اینها میهمان دارند. پیشنهاد من این است که مدیران محترم با ما و با این مراکز ارتباط داشته باشند، میهمانان و شخصیت های علمی چه شیعه از دنیا میآید، اهل سنت معتدل از دنیا می آیند، دانشمندان مسیحی از دنیا می آیند، چه اشکالی دارد بیایند یک ساعت در حوزه صحبت کنند؟ مطالبی که دارند ارائه دهند. آنچه درست باشد دوستان بشنوند بهره ببرند آنچه قابل نقد است دوستان از نزدیک بشنوند و اساتید حوزه بعدا آنها را نقد علمی بزنند. کار دیگری که استاد بزرگوار جناب خسروشاهی انجام دادند مساله سفرهای علمی به خارج از کشور بود، که گروه هایی از اساتید و فضلا را برنامه ریزی کنند و سفرهای علمی به کشورهای مختلف انجام بگیرد. جرقه اش هم توسط استاد بزرگوار زدند ما هم تاکنون به کشورهای متعدد اساتید و فضلا اعزام کردیم. در این یک ساله به کشورهای سریلانکا، گرجستان، سوریه لبنان، روسیه و ترکیه رفتند.
ما دنبال این هستیم که زمینه را برای بورسیه تحصیلی فضلایی که موفقیت بیشتری کسب نمودهاند فراهم کنیم و برای دورههای تکمیلی به کشورهای مختلف اعزام کنیم. فرصتهای مطالعاتی برای اساتید و فضلایی که کار علمی انجام میدهند ایجاد نماییم. چرا کسی که تخصص اقتصاد اسلامی دارد، یک دوره سه ماهه آموزشی از مکتبهای غربی و شرقی تعلیم نبیند؟ مثلا کسی که فلسفه کار می کند دوره فلسفه ببیند. من امیدوارم که بتوانیم دِین خودمان را نسبت به عرضه اسلام ناب و مکتب اهل بیت و ارزشها و فرهنگ انقلاب اسلامی در سراسر دنیا ادا کنیم.