به نظر حضرت‌عالی پژوهش چه جایگاهی درعلوم اسلامی و حوزوی دارد؟

آن‌چه که از علوم اسلامی و منابع آن، امروزه در اختیار مراکز علمی، عالمان دینی و حوزه‌های علمیه است، نتیجه تحقیق و تألیف سلف صالح است. پژوهش​‌​‌‌های گسترده محققان، طیّ قرون متمادی پس از ظهور اسلام و نزول قرآن کریم، منشأ حفظ معارف الهیِ صادره از جایگاه عصمت، تولید نظریات جدید در عرصه​‌​‌‌های مختلف علمی و هدایت​‌​‌‌گری جوامع بشری در عصرها و نسل​‌​‌‌های متمادی گردیده است. بنابراین، حوزه​‌​‌‌های علوم دینی، بخش عمده سرمایه‌های علمی خویش را مدیون پژوهش و تحقیق گذشتگان‌اند. آیندگان نیز بهره علمی‌شان از عصر نورانی حاکمیت نظام مقدس جمهوری اسلامی، به میزان آثار علمی است که این نسل، از خود بر جای خواهد گذاشت.

 تا چه حد، پژوهش را برای اساتید، فضلا و طلاب حوزه علمیه ضروری می‌دانید؟

نظام آموزشی حوزه​‌​‌‌های علمیه در غالب موارد، مبتنی بر بیان استاد و شنیدن شاگرد بوده که مورد نقد است و آن‌چه از درس و بحث حوزه در قالب تقریرات، تحقیق و تألیف شده، منشأ آثار و برکات علمی فراوان برای همان عصر و نسل​‌​‌‌های بعدی شده است. در صورتی که پژوهش‌های تحصیلی در مدارس علوم دینی رایج شود، فهم عمیق و دقیق مطالب برای طلاب به مراتب آسان​‌​‌‌تر خواهد شد؛ ضمن این‌که تمرینی است برای ورود به عرصه پژوهش مصطلح که عهده‌دار نقشی بی​‌​‌‌بدیل در گسترش و انتقال معارف دینی است؛ علاوه بر این‌که پژوهش، نقشی ویژه در ماندگاری علوم و تولیدات جدید علمی دارد؛ ماناییِ علمی و پیشرفت حوزویان نیز در آشنایی با تحقیق و پژوهش و به‌کارگیری روش​‌​‌‌ها و ابزار نوین در این زمینه است. پُرواضح است که حوزه​‌​‌‌های علمیه، عهده​‌​‌‌دار تعمیق و بسط معارف دینی در هر دوره​‌​‌‌ای هستند. به انجام رساندن این مسئولیت مهم در این دوران حسّاس که توجّه همه جهانیان به سوی جمهوری اسلامی و تفکّر ملت فرهیخته آن معطوف است، بدون پژوهش و پردازش نظریات جدید مبتنی بر مبانی متقن اسلامی، ممکن و مقدور نخواهد شد.

 در حال حاضر، پژوهش در چه موضوعاتی برای فضلا و طلاب حوزه علمیه، از اولویت برخوردار است؟

ورود به عرصه پژوهش به‌طور کلّی برای طلاب یک ضرورت است؛ لکن برای طلاب سطح یک، پژوهش تحصیلی، مقدّم بر پژوهش مصطلح است. غالب طلابی که قبل از کسب تخصّص لازم، اقدام به تولید آثاری می​نمایند، توفیقات کمتری به دست می​آورند. اما پژوهش تحصیلی ضمن ارتقای کیفیت آموزش و تعمیق و ماندگاری مطالب در آموزش، موجب مهارت و تمرین در تحقیق و تألیف است و زمینه را برای تولید آثار علمی مقبول فراهم می​نماید.

نسبت به موضوعات ضروری نیز به نظر می​رسد عرصه علوم انسانی به‌شدت، نیازمند تحقیق و خلق آثار علمی جدید است. آثاری که متون مورد نیازِ رشته​های مختلف دانشگاهی و حتی رشته‌های دبیرستان​‌​‌‌ها را تأمین نماید. متون علوم انسانی که از بدو تأسیس، وارد دانشگاه​‌​‌‌های ایران شده، برگرفته از فرهنگ بیگانه و در تقابل با فرهنگ اسلامی است. گرچه که در سال​‌​‌‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اقدامات زیادی در شورای عالی انقلاب فرهنگی و مؤسسات پژوهشی انجام گرفته است، لکن خلأ گسترده​‌​‌‌ای که در این بخش بوده، تاکنون امکان جبران نیافته و نیازمند ورود جدّی و گسترده حوزویان در این عرصه، بسیار مهم است.

 اکنون چگونه می‌توان قدرت تحلیل را در مقالات پژوهشی ارتقاء داد؟ چه عواملی در این زمینه مؤثّر هستند؟

مطالعه فراوان آثار علمیِ قوی در ابتدا برای یک پژوهشگر، بسیار ضروری است. شخصیت علمی و پژوهشی یک پژوهشگر در تدقیق و تعمیق در آثار علمی اندیشمندان است که شکل می​‌​‌‌گیرد؛ علاوه بر این‌که پژوهش نیز یک تخصّص مسلّم است و نیاز به آموزش دارد. شرکت طلاب و فضلا در دوره​‌​‌‌های آموزشیِ روش تحقیق نیز کمک شایانی به ارتقای تولید جدید علمی و تحلیل در مقالات و آثار علمی طلاب و فضلا خواهد کرد.

 حضرت‌عالی رابطه پژوهش را با تحصیل چگونه ارزیابی می‌فرمایید؟

مهم‌ترین اشکال روش آموزش شفاهی که روش متداول حوزه​‌​‌‌های علمیه است، این است که مطالب ثبت نمی​‌​‌‌شود؛ در نتیجه هم در معرض فراموشی است و هم تولیداتش، قابل انتقال به دیگران نیست؛ ضمن این‌که درصد درگیری ذهن با مطالب نیز غالباً مطلوب نیست، و در افراد متفاوت است. برای حلّ این مشکل، نیاز به تجدیدنظر جدّی در روش آموزش حوزه​‌​‌‌های علمیه است. تحوّلی که لازم است انجام شود، ممزوج شدن آموزش با پژوهش است که علاوه بر تحوّل و ارتقای کیفیت آموزش و ماندگاری مطالب، موجب خواهد شد پژوهشگرانِ توانمندی از این طریق تربیت شوند و آثار ارزشمندی نیز تولید شود.

 چگونه می‌توان تدریس و تحصیلِ پژوهش‌محور را در حوزه علمیه، نهادینه کرد؟

با تدوین برنامه و نظام آموزشیِ پژوهش‌گرا، به نحوی که آموزش از طریق پژوهش انجام گیرد، می​‌​‌‌توان به این هدف مهم دست یافت. تجدیدنظر در نظام آموزشی و روش تدریس حوزه‌های علمیه، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. آموزش اساتید محترم حوزه​‌​‌‌های علمیه نیز برای نهادینه کردن این روش، ضروری است. طلاب علوم دینی تاکنون با روش شفاهی تحصیل کرده​‌​‌‌اند. اساتید محترم نیز که خود با همین روش تحصیل نموده و تاکنون نیز با همین روش تدریس کرده​‌​‌‌اند، تنها با آموزش و اطلاع از آثار و برکات فراوان آموزشِ پژوهش​‌​‌‌گرا، علاقه​‌​‌‌مند به استفاده از این روش مفید خواهند شد. بنابراین، تغییر روش، نیازمند آموزش جدّی و منسجم در این زمینه است.

 برگزاری جشنواره‌های علمی در سطح حوزه علمیه، تا چه میزان می‌تواند به رشد پژوهش در میان حوزویان یاری رساند؟

طبعاً هر عاملی که طلاب، فضلا و اساتید محترم را وادار به نوشتن نماید و نوشته​‌​‌‌ها نیز توسط اساتید اهل فن مورد ارزیابی قرار گیرد، کمک فراوانی به رشد توانمندی حوزویان در عرصه پژوهش خواهد نمود. به نظر می​‌​‌‌رسد بررسی آثار و صدور کارنامه پژوهشی از سوی معاونت پژوهش حوزه، قدم مؤثّری در این زمینه است.

 همان‌طور که استحضار دارید جشنواره علامه شعرانی(ره)، اختصاص به مقالات پژوهشی اساتید و فضلا دارد. پیش از این، جای چنین جشنواره‌ای در حوزه علمیه، خالی بود. حال با توجه به این‌که اکنون نخستین دوره جشنواره علامه شعرانی(ره) را پشت سر می‌گذاریم، حضرت‌عالی چه توصیه‌هایی جهت رشد کمّی و کیفی آن در دوره‌های بعد دارید؟

به اعتقاد بنده، مدارس علمیه استان باید مستقیم، درگیر جشنواره​‌​‌‌های علمی؛ از جمله جشنواره وزین علامه شعرانی(ره) شوند و هر سال، یکی از مدارس علمیه استان، متکفّل برگزاری جشنواره و انجام مراحل آن شود و اساتید معظّم مدارس با آموزش قبلی، عهده​‌​‌‌دار مسئولیت​‌​‌‌هایی در این زمینه شوند. اساتید محترم با جشنواره علامه شعرانی(ره) زندگی کنند و آن را به‌طور کامل، از آنِ خودشان بدانند. حوزه علمیه استان در مدارس شکل می​‌​‌‌گیرد؛ با اساتید، طلاب و مجموعه مدیریتی مدارس است که حوزه علمیه استان وجود می​‌​‌‌یابد. بنابراین، کلّ امور نیز لازم است به مدارس، اساتید و طلاب سپرده شود و با نظارت دقیق مدیریت استان، امور در مدارس علمیه انجام پذیرد. برگزاری دوره​‌​‌‌های آموزشی و تشویق متناسب صاحبان آثار برگزیده نیز تأثیرگذار خواهد بود؛ علاوه بر این‌که لازم است دامنه آثار نیز از مقالات پژوهشی به کلّ عرصه پژوهش در جشنواره​‌​‌‌های آتی گسترش یابد.

 در پایان اگر توصیه‌ای به اساتید و طلاب اهل قلم دارید، بفرمایید.

اینجانب به عنوان کوچک‌ترین خادم مدارس علمیه استان تهران، از حضور اساتید محترم در جشنواره و ارائه مقالات در سال جاری، تقدیر و تشکّر می​‌​‌‌نمایم و اعتقاد راسخ دارم که با ورود طلاب، فضلا و اساتید محترم به عرصه پژوهش، شاهد تحوّلی بنیادین در ارتقای کیفیت آموزش و سطح علمیِ حوزه​‌​‌‌ علمیه استان خواهیم بود. محورهایی نیز برای تحقیق و پژوهش وجود دارد که معاونت پژوهش حوزه علمیه استان، آمادگی دارد آن‌ها را به اساتید پژوهشگر واگذار نماید. ضمن این‌که از زحمات معاونت پژوهش حوزه علمیه استان و همکاران فاضل و ارجمندشان نیز تقدیر و تشکّر می​‌​‌‌نمایم.