به گزارش خبر نگار معاونت پژوهش استان تهران، شماره 9 و 10 فصلنامه علمي-تخصصي محفل با موضوع «نياز بشر به دين(1)» منتشر شد.
ایرانشاهی دبیر اجرایی فصلنامه محفل در خصوص این شماره عنوان کرد:«نياز بشر به دين»، از جمله مباحث مهم دين‌پژوهي در عصر حاضر است كه تحت تأثير آموزه‌ها و تفكرات دين‌پژوهان معاصر در سراسر دنيا، ابعادي وسيع يافته و با نگاهي تأمل‌گرا بدان پرداخته شده است. اين مقوله هرچند در انبوه انديشه‌هاي نوين ديني، بسيار نوپاست؛ اما ديرينگي آن در نصوص مقدس، به‌خصوص نص آسماني اسلام، قرآن كريم انكارناپذير است.
همچنین زحمتکش سر دبیر فصلنامه محفل در خصوص این بحث می گوید: طی سال‌های اخیر، دامنه بسیاری در کشور ما یافته و هم‌چنان بر ژرفای آن افزوده می‌شود. اندیشمندان کشورمان، همگام با متفکران غربی، از زوایای گوناگون به این مسئله پرداخته و گه‌گاه که بر مبنای برخی پیش‌فرض‌ها و نیز فرضیه‌ها، اصطکاکی میان این دو حوزه فکری پیدا شده است، به دفاع از ساحت دین روی آورده‌اند. البته به این نکته اساسی باید توجه داشت که منشأ تقابل برخی دیدگاه‌های اسلامی و غربی، در گونه روایت‌پردازی آنها از دین نهفته است. نوع نگاه اومانیستی و سکولاریستی حاکم بر غرب که دستاورد انزوای دین از حیات فکری و عملی و محدود ساختن قلمرو آن در حیطه زیست فردی است، بالطبع دربردارنده رویکردی دین‌گریز است که دایره احتیاجات بشر را به دین تا حد ممکن کاهش داده و عمدتاً آن را به حوزه غایت اخروی معطوف می‌دارد. در این میان، به‌یقین، پاسخ‌گویی به شبهات موجود و طرح موضوع با بهره‌گیری از منابع درون‌دینی و برون‌دینی توأمان، از اولویت‌های مطالعات دینی متفکران اسلامی است.
در سالیان اخیر، بزرگانی از اندیشه‌وران حوزه، در قالب آثار متعدد پژوهشی؛ اعم از مقاله، کتاب، سخنرانی، مناظره و... به این مقوله بسيار پر اهميت پرداخته‌اند؛ کسانی که با علوم قدیم و جدید، به‌یکسان و به‌خوبی مأنوس‌اند. اما جامعه آماریِ تفکر دینی را در حوزه جغرافیایی اسلام و ایران، کفایت بیش از این است.
بر همين اساس، شماره 9 و 10 فصلنامه علمي- تخصصي محفل و شماره بعدي، با ارائه چند مصاحبه علمي، با برجسته‌ترين اساتيد و صاحب‌نظران اين حوزه، مقاله، يادداشت، معرفي کتاب، گزارش نشست و ارائه ديدگاه‌هاي برخي علما و طلاب پژوهشگر و اهل قلم، به بررسي برخي از پرچالش‌ترين موضوعات و مسائل «نياز بشر به دين» اختصاص يافته است. در ادامه، توضيحات مختصري درباره هرکدام از عناوين اين شماره از فصلنامه، از نظرگاه خوانندگان محترم مي‌گذرد:
مصاحبه/سود دهي يا زيان‌بخشي دين، در گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمين عبدالحسين خسروپناه
در بخشي از اين مصاحبه مي‌خوانيد: اعتقاد من بر اين است که چنانچه عقيده درستي در جامعه دينداري تحقق پيدا کند، کارکردهاي آن، به يقين، مثبت خواهد بود؛ اما گاهي اوقات بعضي از عقائي غلط به نام دين، در جامعه ديني مي‌آيد و دينداران با آن عقيده غلط، دينداري خود را دنبال مي‌کنند. البته ما منکر کارکردهاي غلط نيستيم؛ به عنوان مثال، در حال حاضر، از جمله کارکردهاي دينداري سلفي‌گري، اين است که با عقل مخالف است و اين جنايت‌ها را انجام مي‌دهد؛ يا مثلاً وقتي دينداري صوفيانه در جامعه تحقق پيدا کند، رشد علمي و صنعتي کاملاً آسيب مي‌بيند؛ چون يک رويکرد ضد عقلاني هم در آن وجود دارد؛ بنابراين، ما اول بايد با رويکرد معرفت‌شناسانه به باورهاي ديني بپردازيم، بعد کارکردهاي دينداري را در عرصه فردي يا اجتماعي، مورد بررسي قرار دهيم...

مصاحبه/فلسفه نياز بشر به دين، در گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمين ابوالفضل ساجدي
در بخشي از اين مصاحبه مي‌خوانيد: درباره افرادي که بعضاً معتقد‌اند، دين نتوانسته در رفع حوائج و نيازهاي انسان، توفيق چنداني کسب کند، چند نکته بايد ذکر شود: اولاً يک نکته مهم اين است که ممکن است ما دستوراهاي دين را به درستي عمل نکرده باشيم، دوم اينکه: آيا ما توانسته‌ايم همه دستورهاي دين را استخراج کنيم يا نه؟ ما، هم در بخش استخراج دستورهاي دين، محدوديت‌هايي داريم و هم به بسياري از دستورهايي که استخراج کرده‌ايم، عمل نکرده‌ايم. در مجموع، ما در حد شناخت تفصيلي که از دين کسب کرده‌ايم، مي‌توانيم ار دين انتظار داشته باشيم... بنابراين، در عين حالي که سطح انتظار خودمان را بر اساس ميزان شناختي که از خود و از دين داريم، تعيين مي‌کنيم، جزئياتي را که قاعدتاً توانايي درک صحيح آن را نداريم، به دين مي‌سپاريم و مانع آن نمي‌شويم.

مصاحبه/عرفان و نياز بشر به دين، در گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمين اسماعيل عليخاني
در بخشي از اين مصاحبه مي‌خوانيد: ...اگر بخواهيم در مقام تعريف باشيم و بگوييم دين، يعني معنويت، اين درست نيست. معنويت بُعدي از دين است. دين، مجموعه‌اي از احکام، اخلاق، اعتقادات و معنويت است؛ اما منظور من اين است که تمام روح دين، با در نظر گرفتن اخلاقيات، احکام و باورهاي دين، اين است که انسان‌ها به اوج معنويت برسند... اگر از اين منظر نگاه کنيم، مي‌توانيم بگوييم که اساس دين، معنويت و روح دين است و آن چيزي است که تحت عنوان رضايت خداوند متعال و مقام رضا مطرح مي‌شود.

مقاله/نياز بشر به دين، از ديدگاه استاد علي صفايي حائري(عين-صاد). نويسنده: حجت‌الاسلام والمسلمين محمد مهدي زارعي گلپايگاني
چکيده: بحث درباره نیاز بشر به دین، یکی از مباحث دین‌پژوهی معاصر است. این بحث در کلام اسلامی، تحت عنوان «حسن و وجوب تکلیف» و نیز در مبحث «ضرورت نبوت» مطرح شده است. متکلمان در مقام اثبات حسن تکلیف، از منظر پاداش اخروی و سودمندی‌های دنیوی، به موضوع نگریسته‌اند. مهم‌ترین استدلال متکلمان و فلاسفه اسلامی، استدلال به نیاز جامعه به قانون کامل است. استاد صفایی حائری با تأکید بر اندازه انسان و رابطه‌های گسترده و نیازهای فراگیر او و حرکت مستمر انسان که جهت نامحدودى را طلب مى‏كند و این جهت نامحدود با علم و تجربه و فکر و عقل محدود، دست‌نیافتنی است، اضطرار به دین را مطرح می‌کند و از همین روی، نظریه‌های مدرن منشأ دین و هرگونه بحث در زمینه دین‌پژوهی را بدون تکیه بر اضطرار بشر به دین، مبتنی بر پیش‌فرض خطا می‌داند.

مقاله/بررسي و نقد مقاله «دين به زندگي معنا مي‌بخشد» اثر لوييس‌هاپ‌واکر. نويسنده: سيدعلي شمسي
چکيده: مقاله «دین به زندگی معنا می‌بخشد»، اثر لوییس هاپ واکر در سال 1989 میلادی، در کتاب «طلب حقیقت» منتشر شد. واکر در این مقاله کوشیده است نشان دهد اعتقاد به خدا و دینداری، موجب معنابخشی به زندگی شده و ارزش‌های اخلاقی را موجّه می‌سازد. او معتقد است، اخلاق، تنها در پرتو اعتقاد به خداوند ضمانت اجرا خواهد داشت. از نظر نویسنده، صرف اعتقاد به خدا، اخلاقی زیستن ما را ضمانت نخواهد کرد؛ چه اینکه در طول تاریخ فجایعی اخلاقی توسط معتقدین به خدا و دینداران رخ داده است. ضمناً بر خلاف آنچه واکر بدان معتقد است، قواعد اخلاقی، منشئی انفسی و عقلانی نیز داشته و بنا بر این، در جامعه‌ای که دین یا اعتقا به خداوند وجود ندارد، امکان اخلاقی زیستن برای آن‌ها قابل تصور است؛ چرا که از منظر دین، خداوند، توان یافتن و اراده عمل طبق این قواعد را در نهاد آدمی قرار داده است.
همچنين، در اين دو شماره از فصلنامه، پنج يادداشت با عناوين «نياز بشر به جهان‌بيني ديني از ديدگاه قرآن کريم»، اثر حجت‌الاسلام والمسلمين سيدرضا اسحاق نيا؛ «فوايد دين از منظر حکمت متعاليه»، اثر حجت‌الاسلام والمسلمين حامد وفسي؛ «نياز بشر به دين با رويکردي بر تاريخ اعراب جاهليِ پيش از اسلام» اثر حجت‌السلام والمسلمين علي‌اکبر رضايي؛ «إحتياج البشر إلي الدين و ضرورته و انتظاره منه»، اثر حجت‌الاسلام والمسلمين عليرضا عليپور فرزانه و «نیاز به دین با رویکردی بر آموزه‌های اهل بیت(ع)»، اثر استاد محمدرضا کاشانی منتشر گرديده است.
در بخش «ديدگاه‌ها»، بخشي از مهم‌ترين ديدگاه‌هاي برخي از برجسته‌ترين انديشمندان؛ همچون: حضرت امام خميني(ره)، مقام معظم رهبري(دامت برکاته)، علامه طباطبايي، علامه جعفري، شهيد صدر، شهيد مطهري، امام موسي صدر، سيد جمال‌الدين اسدآبادي و آيات عظام سبحاني، جوادي آملي و مصباح يزدي، درباره دين، کارکردهاي آن و نياز بشر به دين، ارائه گرديده است.
بخش «مصاحبه» به ارائه ديدگاه‌ها و پاسخ چند تن از طلاب و اساتيد حوزه‌هاي علميه استان، به پرسش‌ها و مسائلي در باب توصيف دين، پاسخگويي دين به نيازهاي انسان، دين در عرصه فردي و اجتماعي و... اختصاص يافته است.
در ادامه، دو کتاب ارزشمند «انتظار بشر از دين»، اثر حضرت آيت‌الله جوادي آملي، توسط آقاي محمد ايرانشاهي و کتاب «از معرفت ديني تا حکومت ديني»، اثر استاد علي صفايي حائري، توسط آقاي سجاد آقايي معرفي گرديده‌ است.
بخش پاياني نشريه با معرفي نشست «جايگاه دين در هويت انسان» و سخنان ارزنده حضرت آيت‌الله مصباح يزدي، با موضوع «پاسخ به برخي شبهات پيرامون نياز بشر به دين»، خاتمه يافته است.
همچنین محمد ایرانشاهی متذکر شد که بزودی این شماره در کلیه مدارس علمیه استان تهران منتشر خواهد شد.