چکیده
با توجه به آثار تاریخی روشن می شود که رسوم خرافی و جاهلی مخصوص به یک دوره خاص و یک فرهنگ و ملت خاص نمی باشد بلکه در هر دوره و در هر ملتی رسوم خرافی بوده و ریشه پیدایش این رسومات به خاطر انحطاط فکری جوامع بشری بوده و چون انسان از راز و رمز حقیقت مطلع نمی شده به خرافات پناه برده است.
نویسنده در این مقاله سعی دارد به یکی از این خرافات مرسوم در جامعه که تَطیُّر نام دارد بپردازد و علت گرایش و راه های جلوگیری از این خرافات را با استفاده از آیات و روایات بیان کند.
از آنجا که اسلام دین حق و حقیقت است و خداوند تبارک و تعالی هدف از ارسال پیامبرانش را در قرآن علم و تزکیه و رهانیدن مردم از بارهای سنگین و زنجیره های که وجود ادمی را احاطه کرده اند معرفی می کند که منظور از این زنجیرها، زنجیر جهل و نادانی، زنجیر بت پرستی و خرافات می باشد.
کلید واژه:
1- طیره 2- خرافات 3- قرآن 4- علت طیره 5- توکل 6- فال بد
اما متأسفانه هنوز هم که هنوز است جامعه ی مسلمین این اغلال و اخلال را از خود دور نکرده و همچنان مثل زمان جاهلیت پایبند به خرافات مرسوم هستند. مثلا گاهی گفته می شود: فلانی قدمش نحس است، فلانی یک آدم بدپیشانی است، و چه بسا شده که ازدواج های مبارکی به خاطر این تفکر باطل به هم خورده است مثلا اگر بعد از ازدواج کسی از اقوام داماد فوت کند می گویند این عروس بد شگون بوده و بد قدم است. جای بسیار تعجب است که بعضی ها به این مقدار هم اکتفاء نکرده و شأن یک انسان را که بهترین و بالاترین مخلوق خداوند است پایین آورده و از بین رفتن یک حیوان را معلول یک انسان شریف می دانند طوری که خودم از شخصی پرسیدم که آیا شما به این امر اعتقاد دارید جواب دادند بله من اعتقاد دارم از ایشان سوال کردم چطور شد که شما به این اعتقاد رسیدید جواب دادند که یک روزی خاله مادرم به منزل ما آمد همین که ایشان به منزل ما رسیدند اسب پدرم فوت کرد من دانستم که قدم های خاله نحس است!!!
پس لازم است که برای از بین بردن این تفکر باطل آگاهی مردم را بالا ببریم که افزایش سطح آگاهی مردم برای از بین بردن رسوم و خرافات جامعه امری ضروری است.
تعریف طیره :
الطیره بکسر الطاء و فتح الیاء مثل العنبه که در مقابل این لغت فأل می باشد و گفته شده مصدری بر این وزن نیامده مگر طِیره از تطیر و خِیَره از تخیَّر
حروف اصلی طیره از (ط ی ر) می باشد که به معنی پرنده می باشد.
اما خود طیره به معنی فال زدن به یک چیزی است.
سر اطلاق تطیر به معنی فال زدن این است که عرب از هر پرنده ای که در آسمان در حال حرکت بود انتظار خیر و شر داشت.
هنگامیکه پرنده ای از سمت راست آنها حرکت می کرد این حرکت را به فال نیک می گرفتند و انتظار خیر و برکت داشتند. و هنگامیکه این پرنده از سمت چپ آنها حرکت می کرد این حرکت را به فال بد می گرفتند و بر این باور بودند که شری به آنها خواهد رسید که اولی را سانح و دومی را بارح می گفتند البته کم کم طِیَره از پرندگان به اشیاء و افعال دیگر هم انتقال یافت و به مطلق هر چیزی که به خاطر آن و به وسیله آن فال بد می زدند استعمال می شد. چنانکه نویسنده لسان العرب می نویسد عرب فأل و طیره را به یک معنا استعمال می کرد اما پیامبر اکرم (ص) فال نیک را تقریر و تثبیت کردند و آن را نیک دانستند و طیره را باطل دانستند و از آن نهی کردند.
طیره در قرآن
حال برای تبیین این مسأله باید به آموزه های قرآنی مراجعه کنیم تا روشن شود که نگرش و دیدگاه قرآن به این مسأله چگونه است و چه جایگزینی برای آن معرفی می کند:

قوم ثمود:
از جمله اقوام پیشینی که خداوند در قرآن از آنها یاد می کند و چگونگی برخورد آنان با مسائل و مشکلات را بیان می کند قوم ثمود است. آن زمانی که حضرت صالح علیه السلام با ادله راستین آن را به خدا پرستی دعوت نمود و از آنها درخواست کرد که بدی ها را رها کنند و به سوی خوبی ها بشتابند آن قوم لجوج از پذیرفتن سخن حق حضرت صالح استنکاف ورزیدند و از دست ایشان به ستوه آمدند و او را عامل تشتت در جامعه دانستند اما چون هیچ دلیل عقلی بر رد کردن حضرت نداشتند به این حرف بی اساس و بی بنیان تمسک جستند و به او جواب دادند «اِطّیّرنابک و بمن معک» که ما تو و هم مسلکانت را شوم می دانیم چون از آن روزی که تو ما را به آیین خود دعوت کردی ما گرفتار محنت و وبال شدیم.


فرعون و قوم موسی
از جمله اقوامی که به تطیر معتقد بودند فرعون و قوم وی بودند آنان بر این باور بودند که همه بلایا و سختی هایی که مردم مصر دچار آن شدند از وجود موسی و پیروان وی می باشد.
و جای بسی تعجب است که چون به آنها خیر و آرامش می رسید به خودشان نسبت می دادند و به خود افتخار می کردند که این آرامش به خاطر ما است و اگر سختی و قحطی و خشکسالی بر آنها می رسید می گفتند که این خشکسالی به خاطر وجود موسی و پیروانش می باشد در حالیکه خداوند می فرماید ما به آنها سختی دادیم شاید که متذکر شوند و بیدار شوند: و لقد اخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلّهم یذکرون.

قوم انطاکیه
از جمله اقوم دیگر قوم انطاکیه بودند که در مقابل دعوت به حق رسولان الهی ایستادگی کردند و به آنها گفتند: انا تطیر نابکم لئن لم تنتهوا لنرجمنّکم و لیَمسّکم منا عذاب الیم. همانا ما به شما طیره زدیم و اگر دست از این حرف هایتان نکشید شما را سنگسار می کنیم و ازطرف ما به شما عذاب سختی خواهد رسید.
جواب انبیاء
حضرت صالح در پاسخ تطیر آنان فرمود: «طائرتان نزد خداست»
یعنی بهره تان از طیره و آن عذابیکه اعمال شما مستوجب آن است نزد خداست و به همین جهت دوباره از همین گفته خود اعراض نموده فرمود: « بلکه شما مردمی هستید که در حال آزمایش هستید) یعنی خداوند شما را با خیر و شر می آزماید تا مومن شما از کافرتان، و مصلح شما از عاصیتان متمایز و جدا گردد. و معنای آیه این است که قوم صالح گفتند: ما به تو و به آنان که با تو هستند فال بد می زنیم و هرگز به تو ایمان نیاورده و استغفار نمی کنیم، حضرت صالح فرمودند: طائرکم عند الله یعنی نصیبتان از شر نزد خدا است و آن نامه اعمال شماست. و من و آنها که با من هستند اثری در شما نداریم، تا این ابتلاها را به سوی شما سوق دهیم بلکه این خود شمایید که در بوته آزمایش قرار گرفته اید و با این ابتلائات آزمایش می شوید تا مومنتان از کافرتان جدا و مطیعتان از عاصیتان متمایز گردد.
جواب رسولان انطاکیه:
قالو طائرکم معکم: آن چیزی که جا دارد با آن فال بد بزنید آن چیزی است که با خودتان هست که آن کفر شما و اعراض شما از حق است چرا که راه شما راه کفر همراه با جحود است و این حالت شما جهلی است که مخالف یقین و علم و ایمان است.
علت متوسل شدن انسان به طیره
1- فاسد بودن عقل و عدم تفکر دقیق در افعال و حکمت الهی
2- محبت باطل
3- اطاعت از هوی و هوس
4- پذیرفتن دعوت شیطان که به عنوان دشمن اصلی می کوشد تا نقش خداوند را در جهان کمرنگ نشان دهد.
5- سوء ظن داشتن به پروردگار
6- ترک توکل
7- اعراض و دوری کردن انسان از حق و روی آوردن به خلق و مادیات
8- بریدن امید و رجاء از خداوند
9- قناعت نداشتن
10- اسراف
11- حب دنیا که سرچشمه تمام خطاهاست
12- ترویج افکار باطل

توجه کردن به فال بد از نظر روایات:
با توجه به روایات فهمیده می شود که طیره یک نوع شرک خفی می باشد که رسول گرامی و اهل بیت علیهم السلام از آن منع کردند و طیره را شرک به خدا دانسته اند و عامل آن را از خود رانده اند: چنانکه که از رسول گرامی روایت است که« مَن رَدّته الطیره عن حاجته فقدانترک شرک»هر که فال بد زدن او را از کارش باز دارد به خداوند شرک ورزیده است.
مَن خرج یرید سفراَ فرجع من طیره فقد کفر بما انزل علی محمد هر کسی که برای سفری خارج شود و بر اثر فال بد بر گردد قطعا به آنچه که محمد نازل شده کفر ورزیده است.
لیس منّا مَن تَطیّر او تُطَیِّرَ له از ما نیست کسی که طیره بزند یا برای او طیره بزنند.
راه های جلوگیری از طیره
1- بزرگترین عامل برای جلوگیری از طیره توکل به ذات اقدس الهی می باشد چنانکه رسول گرامی فرمودند کفاره الطیره التوکل
2- فال نیک زدن و حمل بر امر مثبت کردن چنانکه در حالات خود رسول گرامی می باشد که «ان النبی کان یحب الفال الحسن» پیامبر گرامی فال نیک زدن را دوست می داشتند و عمل هم می کردند مثلا در قضیه صلح حدیبیه هنگامی که سهیل بن عمر به عنوان نماینده کفار مکه نزد رسول گرامی آمد وقتی حضرت از نام ایشان آگاه شدند که سهیل است فرمودند سَهُلَ علیکم امرکم یعنی از نام سهیل من تفأل می زنم که کار بر شما سهل و آسان می گردد.
3- دعا کردن در هنگام دیدن امر ناخوشایندی که به نظر انسان بد شگون بیاید چنان که رسول گرامی فرمودند که هنگام طیره این دعا را بخوانید اللهم لایوتی الخیر الا انت ولایدفع السیئات الا انت ولا حول و لا قوه الابک
4- بی اعتنایی کردن و محل نگذاشتن به طیره
امام صادق علیه اسلام می فرمودند : الطیره علی ما تجعلها ان هونتها تهوَّنت و ان شددتها تشددت و ان لم تَجعلهاشیئالم تکن شیاء
تأثیر فال بد به خودت بستگی دارد. اگر آن را آسان بگیری آسان می شوی و اگر سخت بگیری سخت می شود و اگر آن را به چیزی نگیری چیزی نخواهد بود.
5- صدقه دادن که رسول گرامی فرمودند الصّدقهَ تسدُّ سبعین باباً من الشر : صدقه هفتاد در بدی را می بندد.
نتیجه :
همانطور که پیش از این گفته شد ریشه پیدایش خرافات معلول انحطاط فکری خود انسان بوده که به دلیل نداشتن منطق صحیح و عقلانی در برابر مشکلات پیدایش شده که رسولان الهی با براهین عقلی و منطقی سعی کرده اند که این تفکرات باطل را از جامعه بیرون کنند و راه صحیح مقابله با مشکلات و زیان هایی که متوجه این عمل می شود را بیان کنند چنانکه رسول گرامی فرمودند: الطیره شرک
منابع:
1-لسان العرب/الناشر نشر ادب الحوزه/ محرم1405 ه.ق.
2-لغت نامه قرآن کریم/ محمود عادل سبزواری/ انتشارات عادل/ 1380 ه.ش.
3-تفسیر المیزان/ ترجمه /انتشارات محمدی/1362.
4-تفسیر القرآن کریم سوره یس صدر المتألهین/انتشارات صدرا/1374 ه.ش.
5-تفسیر نورالثقلین/.
6-تفسیر المراغی/.
7-منتخب میزان الحکمه/ انتشارات عبدالعظیم حسنی/1383 ه.ش/ محمدی ری شهری.