به نظر حضرت‌عالي پژوهش چه جايگاهي درعلوم اسلامي و حوزوي دارد؟

آن‌چه که از علوم اسلامي و منابع آن، امروزه در اختيار مراکز علمي، عالمان ديني و حوزه‌هاي علميه است، نتيجه تحقيق و تأليف سلف صالح است. پژوهش​‌​‌‌هاي گسترده محققان، طيّ قرون متمادي پس از ظهور اسلام و نزول قرآن کريم، منشأ حفظ معارف الهيِ صادره از جايگاه عصمت، توليد نظريات جديد در عرصه​‌​‌‌هاي مختلف علمي و هدايت​‌​‌‌گري جوامع بشري در عصرها و نسل​‌​‌‌هاي متمادي گرديده است. بنابراين، حوزه​‌​‌‌هاي علوم ديني، بخش عمده سرمايه‌هاي علمي خويش را مديون پژوهش و تحقيق گذشتگان‌اند. آيندگان نيز بهره علمي‌شان از عصر نوراني حاکميت نظام مقدس جمهوري اسلامي، به ميزان آثار علمي است که اين نسل، از خود بر جاي خواهد گذاشت.

 تا چه حد، پژوهش را براي اساتيد، فضلا و طلاب حوزه علميه ضروري مي‌دانيد؟

نظام آموزشي حوزه​‌​‌‌هاي علميه در غالب موارد، مبتني بر بيان استاد و شنيدن شاگرد بوده که مورد نقد است و آن‌چه از درس و بحث حوزه در قالب تقريرات، تحقيق و تأليف شده، منشأ آثار و برکات علمي فراوان براي همان عصر و نسل​‌​‌‌هاي بعدي شده است. در صورتي که پژوهش‌هاي تحصيلي در مدارس علوم ديني رايج شود، فهم عميق و دقيق مطالب براي طلاب به مراتب آسان​‌​‌‌تر خواهد شد؛ ضمن اين‌که تمريني است براي ورود به عرصه پژوهش مصطلح که عهده‌دار نقشي بي​‌​‌‌بديل در گسترش و انتقال معارف ديني است؛ علاوه بر اين‌که پژوهش، نقشي ويژه در ماندگاري علوم و توليدات جديد علمي دارد؛ ماناييِ علمي و پيشرفت حوزويان نيز در آشنايي با تحقيق و پژوهش و به‌کارگيري روش​‌​‌‌ها و ابزار نوين در اين زمينه است. پُرواضح است که حوزه​‌​‌‌هاي علميه، عهده​‌​‌‌دار تعميق و بسط معارف ديني در هر دوره​‌​‌‌اي هستند. به انجام رساندن اين مسئوليت مهم در اين دوران حسّاس که توجّه همه جهانيان به سوي جمهوري اسلامي و تفکّر ملت فرهيخته آن معطوف است، بدون پژوهش و پردازش نظريات جديد مبتني بر مباني متقن اسلامي، ممکن و مقدور نخواهد شد.

 در حال حاضر، پژوهش در چه موضوعاتي براي فضلا و طلاب حوزه علميه، از اولويت برخوردار است؟

ورود به عرصه پژوهش به‌طور کلّي براي طلاب يک ضرورت است؛ لکن براي طلاب سطح يک، پژوهش تحصيلي، مقدّم بر پژوهش مصطلح است. غالب طلابي که قبل از کسب تخصّص لازم، اقدام به توليد آثاري مي​نمايند، توفيقات کمتري به دست مي​آورند. اما پژوهش تحصيلي ضمن ارتقاي کيفيت آموزش و تعميق و ماندگاري مطالب در آموزش، موجب مهارت و تمرين در تحقيق و تأليف است و زمينه را براي توليد آثار علمي مقبول فراهم مي​نمايد.

نسبت به موضوعات ضروري نيز به نظر مي​رسد عرصه علوم انساني به‌شدت، نيازمند تحقيق و خلق آثار علمي جديد است. آثاري که متون مورد نيازِ رشته​هاي مختلف دانشگاهي و حتي رشته‌هاي دبيرستان​‌​‌‌ها را تأمين نمايد. متون علوم انساني که از بدو تأسيس، وارد دانشگاه​‌​‌‌هاي ايران شده، برگرفته از فرهنگ بيگانه و در تقابل با فرهنگ اسلامي است. گرچه که در سال​‌​‌‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، اقدامات زيادي در شوراي عالي انقلاب فرهنگي و مؤسسات پژوهشي انجام گرفته است، لکن خلأ گسترده​‌​‌‌اي که در اين بخش بوده، تاکنون امکان جبران نيافته و نيازمند ورود جدّي و گسترده حوزويان در اين عرصه، بسيار مهم است.

 اکنون چگونه مي‌توان قدرت تحليل را در مقالات پژوهشي ارتقاء داد؟ چه عواملي در اين زمينه مؤثّر هستند؟

مطالعه فراوان آثار علميِ قوي در ابتدا براي يک پژوهشگر، بسيار ضروري است. شخصيت علمي و پژوهشي يک پژوهشگر در تدقيق و تعميق در آثار علمي انديشمندان است که شکل مي​‌​‌‌گيرد؛ علاوه بر اين‌که پژوهش نيز يک تخصّص مسلّم است و نياز به آموزش دارد. شرکت طلاب و فضلا در دوره​‌​‌‌هاي آموزشيِ روش تحقيق نيز کمک شاياني به ارتقاي توليد جديد علمي و تحليل در مقالات و آثار علمي طلاب و فضلا خواهد کرد.

 حضرت‌عالي رابطه پژوهش را با تحصيل چگونه ارزيابي مي‌فرماييد؟

مهم‌ترين اشکال روش آموزش شفاهي که روش متداول حوزه​‌​‌‌هاي علميه است، اين است که مطالب ثبت نمي​‌​‌‌شود؛ در نتيجه هم در معرض فراموشي است و هم توليداتش، قابل انتقال به ديگران نيست؛ ضمن اين‌که درصد درگيري ذهن با مطالب نيز غالباً مطلوب نيست، و در افراد متفاوت است. براي حلّ اين مشکل، نياز به تجديدنظر جدّي در روش آموزش حوزه​‌​‌‌هاي علميه است. تحوّلي که لازم است انجام شود، ممزوج شدن آموزش با پژوهش است که علاوه بر تحوّل و ارتقاي کيفيت آموزش و ماندگاري مطالب، موجب خواهد شد پژوهشگرانِ توانمندي از اين طريق تربيت شوند و آثار ارزشمندي نيز توليد شود.

 چگونه مي‌توان تدريس و تحصيلِ پژوهش‌محور را در حوزه علميه، نهادينه کرد؟

با تدوين برنامه و نظام آموزشيِ پژوهش‌گرا، به نحوي که آموزش از طريق پژوهش انجام گيرد، مي​‌​‌‌توان به اين هدف مهم دست يافت. تجديدنظر در نظام آموزشي و روش تدريس حوزه‌هاي علميه، يک ضرورت اجتناب‌ناپذير است. آموزش اساتيد محترم حوزه​‌​‌‌هاي علميه نيز براي نهادينه کردن اين روش، ضروري است. طلاب علوم ديني تاکنون با روش شفاهي تحصيل کرده​‌​‌‌اند. اساتيد محترم نيز که خود با همين روش تحصيل نموده و تاکنون نيز با همين روش تدريس کرده​‌​‌‌اند، تنها با آموزش و اطلاع از آثار و برکات فراوان آموزشِ پژوهش​‌​‌‌گرا، علاقه​‌​‌‌مند به استفاده از اين روش مفيد خواهند شد. بنابراين، تغيير روش، نيازمند آموزش جدّي و منسجم در اين زمينه است.

 برگزاري جشنواره‌هاي علمي در سطح حوزه علميه، تا چه ميزان مي‌تواند به رشد پژوهش در ميان حوزويان ياري رساند؟

طبعاً هر عاملي که طلاب، فضلا و اساتيد محترم را وادار به نوشتن نمايد و نوشته​‌​‌‌ها نيز توسط اساتيد اهل فن مورد ارزيابي قرار گيرد، کمک فراواني به رشد توانمندي حوزويان در عرصه پژوهش خواهد نمود. به نظر مي​‌​‌‌رسد بررسي آثار و صدور کارنامه پژوهشي از سوي معاونت پژوهش حوزه، قدم مؤثّري در اين زمينه است.

 همان‌طور که استحضار داريد جشنواره علامه شعراني(ره)، اختصاص به مقالات پژوهشي اساتيد و فضلا دارد. پيش از اين، جاي چنين جشنواره‌اي در حوزه علميه، خالي بود. حال با توجه به اين‌که اکنون نخستين دوره جشنواره علامه شعراني(ره) را پشت سر مي‌گذاريم، حضرت‌عالي چه توصيه‌هايي جهت رشد کمّي و کيفي آن در دوره‌هاي بعد داريد؟

به اعتقاد بنده، مدارس علميه استان بايد مستقيم، درگير جشنواره​‌​‌‌هاي علمي؛ از جمله جشنواره وزين علامه شعراني(ره) شوند و هر سال، يکي از مدارس علميه استان، متکفّل برگزاري جشنواره و انجام مراحل آن شود و اساتيد معظّم مدارس با آموزش قبلي، عهده​‌​‌‌دار مسئوليت​‌​‌‌هايي در اين زمينه شوند. اساتيد محترم با جشنواره علامه شعراني(ره) زندگي کنند و آن را به‌طور کامل، از آنِ خودشان بدانند. حوزه علميه استان در مدارس شکل مي​‌​‌‌گيرد؛ با اساتيد، طلاب و مجموعه مديريتي مدارس است که حوزه علميه استان وجود مي​‌​‌‌يابد. بنابراين، کلّ امور نيز لازم است به مدارس، اساتيد و طلاب سپرده شود و با نظارت دقيق مديريت استان، امور در مدارس علميه انجام پذيرد. برگزاري دوره​‌​‌‌هاي آموزشي و تشويق متناسب صاحبان آثار برگزيده نيز تأثيرگذار خواهد بود؛ علاوه بر اين‌که لازم است دامنه آثار نيز از مقالات پژوهشي به کلّ عرصه پژوهش در جشنواره​‌​‌‌هاي آتي گسترش يابد.

 در پايان اگر توصيه‌اي به اساتيد و طلاب اهل قلم داريد، بفرماييد.

اينجانب به عنوان کوچک‌ترين خادم مدارس علميه استان تهران، از حضور اساتيد محترم در جشنواره و ارائه مقالات در سال جاري، تقدير و تشکّر مي​‌​‌‌نمايم و اعتقاد راسخ دارم که با ورود طلاب، فضلا و اساتيد محترم به عرصه پژوهش، شاهد تحوّلي بنيادين در ارتقاي کيفيت آموزش و سطح علميِ حوزه​‌​‌‌ علميه استان خواهيم بود. محورهايي نيز براي تحقيق و پژوهش وجود دارد که معاونت پژوهش حوزه علميه استان، آمادگي دارد آن‌ها را به اساتيد پژوهشگر واگذار نمايد. ضمن اين‌که از زحمات معاونت پژوهش حوزه علميه استان و همکاران فاضل و ارجمندشان نيز تقدير و تشکّر مي​‌​‌‌نمايم.