اشاره: حوزه علمیه در ایران اسلامی، به عنوان امّ القرای جهان اسلام و تشیع، رسالتی عظیم در جهت حفظ، تولید و ترویج معارف دینی بر عهده دارد و از این رو، مجهّز شدن به زبان و شیوه های رایج ارائه یافته های علمی، امری ضروری می نماید. مسئولان و سیاست گذاران حوزه علمیه، برنامه های مختلفی را به منظور تحقّق این مسئله، پیشنهاد کرده اند. برگزاری جشنواره های معتبر علمی در حوزه علمیه، زمینه ای مناسب برای شناسایی و حمایت از طلاب مستعد و پژوهشگر محسوب می گردد. بر این اساس، جشنواره علامه حلی، چند سالی است که با هدف تقویت نشاط علمی و گسترش روحیه پژوهش، شناسایی نخبگان و استعدادهای علمی برتر، زمینهسازی و هدایت طلاب مستعد به گرایش های تخصّصی و کاربردی کردن تحقیقات علمی، متناسب با نیازهای داخلی و خارجی، در حوزه علمیه قم و پس از آن در حوزه های علمیه تهران و سایر استان ها، برگزار می گردد. جشنواره علامه حلی استان تهران که اکنون چهارمین دوره آن را پشت سر گذاشته ایم، علاوه بر تلاش برای دسترسی به اهداف مذکور، انگیزهای مناسب در طلاب اهل قلم ایجاد کرده و افق های روشن و امیدوارکننده ای را برای آینده حوزه علمیه تهران ترسیم نموده است. در این جا به گزارشی مختصر از روند اجرایی جشنواره، آثار ارسال شده و هم چنین آئین اختتامیه و همایش تجلیل از برگزیدگان جشنواره که در روز چهارشنبه، ۳۰ اردبیهشت ماه ۱۳۹۳ برگزار گردید، اشاره می کنیم.
روند اجرایی: چهارمین جشنواره علامه حلی(ره) تهران که در سال ۱۳۹۲ و روزهای ابتدایی سال ۱۳۹۳، با مسئولیت معاونت پژوهش حوزه علمیه استان تهران، سامان یافته و برگزار گردید، از همان ابتدا با استقبال پرشور طلاب جوان و هم چنین معاونت های پژوهش مدارس علمیه که وظیفه هدایت و بومی سازی آثار ارسالی به جشنواره را بر عهده داشتند، روبه رو شد. دبیر این دوره، حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر رضایی و مسئول اجرایی آن، آقای مهدی محمدی بود. آقایان حسین زحمتکش زنجانی و سیدعلی شمسی و خانم ها جلالی، زارع اقدم، بادران، شهیدی فر و محسنی نیز اعضای گروه علمی جشنواره را تشکیل می دادند. در این دوره از جشنواره، در مجموع، ۸۶۰ اثر در قالب مقاله، پایان نامه و کتاب، به دبیرخانه جشنواره ارسال شد که ۲۹۹ اثر، متعلّق به حوزه علمیه خواهران و ۵۶۱ اثر، متعلّق به حوزه علمیه برادران بود. از این میان، ۷۰۴ اثر در قالب مقاله، ۱۲ اثر در قالب کتاب، ۹۳ اثر در قالب پایان نامه و ۷۲ اثر در قالب تحقیق پایانی ارائه گردیده است. از ۸۶۰ اثر ارسالی، تعداد ۵۳ اثر، فاقد شرایط اولیه بوده و از دور رقابت خارج شد. در مرحله ارزیابی اجمالی، تعداد ۸۰۷ اثر، طیّ دو مرحله (مرحله اول، توسط ارزیابان و مرحله دوم، توسط دبیر جشنواره) ارزیابی شد که از این تعداد، ۶۱ اثر به مرحله تفصیلی راه پیدا کرد. تعداد ۶۱ اثر باقی مانده، در دو مرحله دیگر (تفصیلی۱و۲)، مورد ارزیابی دقیق قرار گرفت و در نهایت، آثار برتر مشخص گردید که به ترتیب عبارت اند از:
الف) برادران: ۱. شرایط کلّی مسکن از دیدگاه منابع اسلامی(مقاله)، به قلم یوسف اصغری از مدرسه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع)/ برگزیده؛ ۲. حدیث آفتاب؛ سیری در حیات فقهی- سیاسی و اخلاقی مقام معظم رهبری(دام ظله العالی)(کتاب)، به قلم مرتضی یقینی پور از مدرسه علمیه آیت الله مجتهدی/ شایسته تقدیر؛ ۳. بررسی ادعای فضیلت ابوبکر در آیه غار از دیدگاه فخر رازی و نقدهای شیخ مفید(مقاله)، به قلم اسدالله علامه از مدرسه علمیه فیلسوف الدوله/ شایسته تقدیر؛ ۴. نقد نظریه ابن سینا در تبعیت دلالت الفاظ از اراده متکلم(مقاله)، به قلم علیرضا مزینانی از مدرسه علمیه فیلسوف الدوله/ شایسته تقدیر؛ ۵. صفات مبلّغ و روش های تبلیغی برگرفته از سیره حضرت ابراهیم(ع)(پایان نامه)، به قلم وحید خلیل نژاد مهینی از مدرسه علمیه دارالمبلّغین فلسفی/ شایسته تقدیر؛ ۶. بررسی جایگاه تعریف بالمثال و بالتشبیه در دانش منطق(مقاله)، به قلم محمدرضا کلانتر نیستانی از مدرسه علمیه امام خمینی(ره)/ شایسته تقدیر.
ب) خواهران : ۱. نقد مبنای اشتراک افق در اثبات آغاز ماه قمری(مقاله)، به قلم سیده مهدیه فیض اصفهانی از مدرسه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع)/ برگزیده؛ ۲. جایگاه معصومین(ع) در تبیین قرآن(پایان نامه)، به قلم زینب کیانی از مدرسه علمیه قاسم بن الحسن(ع)/ شایسته تقدیر؛ ۳. مرزشناسی و تحلیل جلوه های عزاداری حسینی(ع)(پایان نامه)، به قلم زهرا سالاریان از مدرسه علمیه حضرت خدیجه (س)/ شایسته تقدیر؛ ۴. واکاوی در لجنه(کتاب)، به قلم مریم صادقی پری از مدرسه علمیه حضرت خدیجه(س)/ شایسته تقدیر؛ ۵. نقش زنان تحصیل کرده علوم دینی در تربیت فرزندان بر مبنای سبک زندگی اسلامی(مقاله)، به قلم طاهره سترگ از مدرسه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع)/ شایسته تقدیر؛ ۶. کندوکاوی در تاریخ ولادت امام کاظم(ع) و پاسخ به برخی شبهات(مقاله)، به قلم هدی مقدم فرد از مدرسه علمیه کوثر/ شایسته تقدیر.
در جشنواره چهارم، علاوه بر اعلام آثار منتخب، ۱۴ مدرسه علمیه موفق (۷ مدرسه از خواهران و ۷ مدرسه از برادران) نیز که کارنامه پژوهشی خوبی در جشنواره داشتند، معرفی گردیدند. تعداد آثار، معدّل مجموع نمرات در ارزیابی های اجمالی، تفصیلی۱و۲ و میزان صحّت و سلامت آثار، از جمله معیارهای انتخاب مدارس برتر بود. آثاری که فاقد شرایط اولیه بودند، از جشنواره حذف و در معدّل گیری، لحاظ نشد. هم چنین آن دسته از آثاری که متعلّق به شخص فرستنده اثر نبود، طبق آیین نامه، در مرحله ارزیابی اجمالی، برای آن ها نمره صفر در نظر گرفته شده و در معدل کلّی، محسوب گردید. بدین ترتیب، مدارسی که از لحاظ کیفی، فعالیت بهتری داشتند، میانگین بهتری کسب کرده و در رتبه بالاتری قرار گرفتند. این مدارس، به ترتیب عبارت اند از:
الف) برادران : ۱. آیت الله حق شناس(ره) (فیلسوف الدوله): ۱/۹۲ امتیاز؛ ۲. خاتم الأوصیاء(ع): ۲۵/۸۲ امتیاز؛ ۳. جامعه امیرالمؤمنین(ع): ۴/۷۰ امتیاز؛ ۴. امام خمینی(ره) تهران: ۶۷/۶۵ امتیاز؛ ۵. حضرت عبدالعظیم(ع): ۸۴/۶۰ امتیاز؛ ۶. دارالمبلّغین فلسفی: ۵/۶۰ امتیاز؛ ۷. امام حسن مجتبی(ع) سربندان: ۹۷/۴۴ امتیاز.
ب) خواهران :۱. حضرت عبدالعظیم(ع): ۳۱/۹۰ امتیاز؛ ۲. کوثر: ۸۹/۸۷ امتیاز؛ ۳. قاسم بن الحسن(ع): ۱۵/۸۵ امتیاز؛ ۴. حضرت خدیجه(س): ۲۷/۷۸ امتیاز؛ ۵. فاطمیه(س) چیذر: ۱۱/۷۶ امتیاز؛ ۶. الغدیر: ۵۹/۷۰ امتیاز؛ ۷. کوثریه: ۲۶/۶۷ امتیاز.
آئین اختتامیه: آئین اختتامیه و همایش تجلیل از برگزیدگان چهارمین دوره جشنواره علامه حلی (ره) استان تهران در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳، با سخنرانی حضرات آیات و حجج اسلام: غلامرضا فیاضی، از اساتید برجسته حوزه علمیه؛ سیدابراهیم رئیسی، دادستان کلّ کشور؛ مسعود آذربایجانی، عضو هیئت مدیره مجمع عالی حکمت اسلامی و علی اکبر رضایی، دبیر جشنواره چهارم آغاز گردید. در این مراسم، جمع کثیری از متولّیان، مدیران، اساتید و طلاب پژوهشگر و اهل قلم برادر و خواهر مدارس علمیه استان تهران حضور داشتند در ابتدای مراسم، حجت الاسلام والمسلمین رضایی، دبیر چهارمین جشنواره علامه حلی استان تهران، ضمن خوش آمدگویی به میهمانان، گزارشی مختصر از روند علمی و اجرایی جشنواره چهارم، ارائه نمود. ایشان در ضمن گزارش خود، بیان کرد: در این دوره، ۸۶۰ اثر وارد رقابت شدند که ۵۶۱ اثر، متعلّق به حوزه برادران و ۲۹۹ اثر، متعلّق به حوزه خواهران بود. از مجموع ۸۶۰ اثر ارسالی به دبیرخانه، پس از رقابتی دشوار، در نهایت ۱۲ اثر، حائز رتبه برگزیده و شایسته تقدیر گردید.
در ادامه این همایش، حجت الاسلام والمسلمین دکتر سیدابراهیم رئیسی، دادستان کلّ کشور در سخنانی، به بررسی نقش عالمان دینی پرداخته و اظهار کرد: با بررسی حیات علمی عالمان شیعی، به این نتیجه می رسیم که تحصیل و تدریس آن ها در بیش از هزار سال، همواره هم زاد با تحقیق بوده است. بعد از جریان فقه مأثور و آغاز فقه اجتهادی از قرن چهارم و ابن بابویه تا زمان شیخ طوسی و محقق اردبیلی و تا زمان آیت الله وحید بهبهانی و مکتب صاحب جواهر و شیخ انصاری و در زمان حاضر در مکتب حضرت امام(ره)، پژوهش و نوآوری در سیره و سلوک علمی بزرگان ما به عنوان رکنی رکین، همواره وجود داشته است. ایشان با اشاره به اشکالات اساسی در تحقیق، گفت: یکی از اشکالات اساسی تحقیقات ما، این است که مسبوق به مسئله نیست؛ بلکه مسبوق به نظریه است و این، مشکلاتی را پدید خواهد آورد. حجت الاسلام رئیسی هم چنین شناخت سخنان سلف و خلف را برای پژوهش های کاربردی و هماهنگی بین مراکز پژوهشی برای افزایش بهره وری، بسیار مهم دانست و عنوان کرد: به قول شهید صدر، باید به منطقهالفراغ هایی که کمتر به آن پرداخته شده، عنایت شود. ایشان با تأکید بر این که از ابراز عقیده نهراسید، بیان داشت: سخن خود را بگویید. این آفتی است که اگر پژوهشگری به جایی رسید و سؤالی برایش پیش آمد، مطرح نکند. در پژوهش های خود، عوام زدگی نداشته باشید و سخنان علمی بگویید. پس از سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین رئیسی، دو تن از برگزیدگان جشنواره: خانم سیده مهدیه فیض اصفهانی، با اثر «نقد مبنای اعتبار اشتراک افق در اثبات آغاز ماه قمری» و جناب آقای یوسف اصغری، با اثر «شرایط کلّی مسکن از دیدگاه منابع اسلامی»، به ارائه گزارشی مختصر از اثر خود پرداختند.
حضرت آیت الله غلامرضا فیاضی، رئیس مجمع عالی حکمت اسلامی، میهمان ویژه این همایش بود که پس از گزارش برگزیدگان، به ایراد سخنرانی پرداخت. ایشان در بیانات خود اظهار کرد: شکی نیست که لباس روحانیت، مایه خشنودی حضرت ولی عصر(عج) است. باید سعی ما بر این باشد که حدود این لباس را رعایت کنیم و بدانیم که از گفتنِ «نمی دانم»، هیچ صدمه ای نمی بینیم و اگر در سؤالی که پاسخ آن را نمی دانیم، بگوییم «نمی دانم»، ولی عصر(عج) از ما خوشحال شده و دعای ایشان، شامل حال ما می شود. امام صادق(ع) می فرمایند: «کسی که ندانسته جواب مردم را بدهد، همه ملائک آسمان و زمین، او را لعنت می کنند». آیت الله فیاضی تأکید کرد: رونق حوزه های علمیه، از برکات انقلاب اسلامی و خدمات امام خمینی(ره) است. ما طلبه ها باید مراقب باشیم به همان اندازه که در علم پیشرفت می کنیم، در تزکیه نفس هم پیشرفت کنیم؛ وگرنه علم، مایه بدبختی ما خواهد شد. ما انسان ها می توانیم در جایگاه بسیار عالی و بعد از انبیاء باشیم و هم چنین در اثر خودخواهی و غفلت، از مرتبه حیوانات هم تنزّل کنیم. اگر می خواهیم به این وضع مبتلا نشویم، باید دو چیز را رعایت کنیم: یکی این که احتیاط و عقلانیت را پیشه کنیم و دوم این که از خدای متعال و اولیاء و در رأس آن ها، حضرت ولی عصر(عج) استمداد بطلبیم.
لازم به ذکر است که در حاشیه این مراسم، نهمین پیش نشست همایش «حکیم طهران» نیز برگزار گردید. حجت الاسلام والمسلمین دکتر مسعود آذربایجانی، عضو هیئت مدیره مجمع عالی حکمت اسلامی، ضمن حضور در جمع اندیشوران، اساتید و طلاب حوزه علمیه استان تهران، به سخنرانی پرداخته و با بیان این که حکمت؛ یعنی مواردی که در آن ها اتقان وجود دارد و مطابق با واقع بوده و انسان را به سعادت حقیقی می رساند، اظهار داشت: امروزه یکی از وظایف حکمت و اساتید حِکمی در حوزه علمیه، مقابله با خرافه گرایی، سطحی نگری، عاطفه انگیزی و عاطفه گرایی است. ایشان با اشاره به این که اقتضای ترویج حکمت در جامعه، این است که کارهای علمی و پژوهشی، دارای اتقان لازم تولید شود، گفت: مقاله ای را علمی- پژوهشی می گوییم که پرسشی جدّی داشته و دارای تازگی، روش مندی و ساختاری مناسب برای عرضه به متخصّصان باشد و در مقابل، مقاله ای را غیرعلمی می دانیم که به تکّه برداری، استفاده نادرست از منابع، گسست از جامعه علمی، غیاب نویسنده و پرهیز از داوری، دچار شده باشد. در پایان این مراسم، از مدیران برتر مدارس علمیه برادر و خواهر استان تهران و نفرات برگزیده، با اهدای لوح و هدایایی، تقدیر به عمل آمد. هم چنین مطابق با طرحی که در جشنواره علامه حلی سال گذشته نیز به اجراء درآمد، از ۶ اثر برتر در بخش تحقیقات کلاسی طلاب مدارس علمیه برادران، تجلیل شد.
