چکیده اثر:
منابع تاریخی از یک‌سو، فضایلی مانند علم، روشنگری، دفاع از ولایت و نقل فضایل امیرالمومنین(ع) را برای عبدالله بن‌عباس برمی‌شمارد و از سوی دیگر، وقایعی تأسف‌آور؛ همچون ذکر فضایل خلفا، غارت بیت‌المال، مخالفت با حضرت علی(ع) و مورد نفرین آن حضرت قرار گرفتن را برای او ذکر می‌کند. عده‌ای با پذیرفتن روایات فضیلت، روایات دسته دوم را مجعول می‌دانند. آیت‌الله خویی در این گروه جای دارد. عده‌ای نیز با پذیرفتن روایات دسته دوم، او را فردی گمراه معرفی می‌نمایند. روش تحقیق در این مسئله با توجّه به تاریخی بودن آن، صبغه نقلی دارد که با رجوع به روایات، کتب تاریخ و سیره انجام می‌گیرد. رجوع به این منابع، طریق سومی را فراروی ما قرار خواهد داد که در آن با پذیرفتن اجمالی هر دو دسته از روایات، به رفع استبعاد در جمع میان آن‌ها منجر می‌گردد. به نظر می‌رسد این طریق، به صواب نزدیک‌تر است. اشکالاتی نظیر خروج از بصره، غارت بیت‌المال، مخالفت با حضرت علی(ع)، منافاتی با فضایل دیگر ابن‌عباس، بسانِ همراهی با امیرالمؤمنین(ع) در جنگ‌های مختلف و سایر فضیلت‌های وی ندارد. ریشه‌های این جریان را باید در تحلیل شخصیت ابن‌عباس جستجو کرد؛ چرا که او با وجود همین فضایل و انتساب به پیامبر اکرم(ص)، به عنوان دانشمندی بزرگ از میان اهل بیت(ع) شهرت یافت و همین مسئله، زمینه‌های مخالفت با حضرت علی(ع) را  در وی تقویت نمود.