نگاهي به جايگاه حوزه علميه در نقشه جامع علمي کشور



در سالهاي اخير، نقشه جامع علمي کشور توسط شوراي عالي انقلاب فرهنگي تدوين گرديد تا متولّيان علمي بتوانند با توجّه به آن، نسبت به رفع نيازهاي علمي کشور و ديگر جوامع در سطح بين الملل، الگوي مناسب بيابند. در اين ميان، نقش حوزه علميه در علوم ديني، بسيار حائز اهميت است؛ ولي متأسفانه سهم آن در سند نقشه جامع علمي کشور، چندان مورد توجّه قرار نگرفته است. مسئولين امر در تعدادي از مصوّبات، اشاراتي به نقش حوزههاي علميه داشتهاند و از فحواي کلامشان اينگونه برميآيد که حوزه علميه، مرجع اصلي توليد علم است؛ اما در متن نقشه جامع، مستقلاً هيچ اشارهاي به حوزه علميه نشده است. در اين ميان با توجّه به اين که هر متني ميتواند داراي کاستيهايي بوده و مورد نقد قرار گيرد، نکات ذيل را بهطور اختصار بيان ميکنم:


1. از آنجا که حوزه علميه، عملاً متکفّل معارف اسلامي و علوم ديني است، نقش آن در ساختار نقشه جامع علمي بهطور شايسته و بايسته، لحاظ نگرديده و در معدود بندهايي که نام حوزه به صورت تلفيقي در کنار نام دانشگاه آورده شده است، متولّي يا نماينده مشخصي براي اجرايي شدن مصوّبات آن در نظر گرفته نشده است. اين امر، نشاندهنده جامع نبودن اين سند و چه بسا کمرنگ شدن جامعيت آن است. با توجّه به تأکيدات مقام معظم رهبري(مدّظلّهالعالي) مبني بر بازنگري در مباني علوم انساني و همچنين گستردگي و پهناوري علوم انساني، بايد بخش مهمي از اقدامات ملّي، در خصوص علوم انساني صورت پذيرد؛ حال آنکه سهم علوم انساني، بسيار کمرنگ و در جاهايي اصلاً ديده نشده است. طبيعي است که در شاخصگذاري نيز به آن بيتوجّهي صورت گرفته است. حال معلوم نيست نقش فلسفه، جامعهشناسي، علوم تربيتي، اقتصاد، جامعهشناسي و... که در هدايت زندگاني اجتماعي و فردي، تأثير بسزايي دارند، در کجاي اين نقشه، مورد توجّه قرار گرفته است.


2. نکته ديگر، تمايز ميان علوم انساني و علوم ديني است که چندان وضوحي در اين سند نيافته است. طبعاً هر نوع اشتراکي هم در سايه فهم تمايزات، قابل ادراک خواهد بود. اما اين نکته که در معرّفي نهادهاي اصلي و مهم براي تدوين و تهيه اين نقشه، جايگاه و نقش حوزه علميه و همکاري آن با نهادها، سازمانها و مراکز علمي، ناديده انگاشته شده است، جاي بسي تأمّل دارد که چرا هيچ نامي از حوزه علميه، حتي به عنوان يکي از مراکز تفکّر و مشاوره به ميان نيامده است. البته اين به اين معنا نيست که مسئولين حوزه علميه، امور مربوط به خود را که از گذشته، مرسوم بوده و جزء جداييناپذير آن است، انجام نداده و منتظر ديگران باشند. حوزه علميه در کنار امور آموزشي و تهذيب، به امر تبليغ و پژوهش نيز توجّه بسياري نموده است و بر آن است تا کليه امور مربوط به اساتيد و طلاب را پژوهشمحور سازد. براي رسيدن به اين مهم، لازم است جهشي بلند با گامهاي حسابشده برداشت.


ماحصل پژوهش در کنار اهميت به ملزومات آن؛ اعم از کتابخانهها و بانکهاي نرمافزاري، در نشريات علمي و جشنوارههاي علمي و پژوهشي تبلور مييابد. در اين ميان، نقش جشنوارهها براي توليد علم، رقابت بين افراد و همچنين جهتدهي به پژوهشهاي علمي و ديني، بيش از پيش مورد توجّه قرار ميگيرد. در اين مسير، معاونت پژوهش حوزه علميه استان تهران، براي نهادينه نمودن امر پژوهش بين طلاب مستعدِ واحدهاي آموزشي استان، ارتقاي سطح محتواييِ مقالات و همچنين شناسايي اساتيد اهل قلم و پژوهشگر، دبيرخانه جشنواره پژوهشي علامه شعراني(ره) را تأسيس نمود. اين در حالي است که حدود سه سال براي جهتدهي به ساختار مقالات، زمان و توان صَرف شده، تا به شرايط مطلوب نزديک شويم. طبق زمانبندي معاونت پژوهش استان، حال، گاهِ پرداختن به محتواي مقالات علمي است و در اين راستا، اساتيد پژوهشگر نقش بسزايي را ايفاء مينمايند.


دور از برگزاري جشنوارههاي پُرطمطراق، از فوايد بسيار مهم اين جشنواره، ميتوان به جمع آمدن اساتيد در رشتهها و گرايشهاي مختلف در کنار هم و تبادل اطلاعات جديد و تبادلنظر اشاره کرد؛ گو اينکه از اين فرصت ميشود در ياري رساندن به طلاب واحدهاي آموزشي، بهطور تخصصي، و ارائه مشاورههاي علمي و پژوهشي توسط اساتيد، بهره بسيار برد. در پايان ضمن عرض خداقوّت به مسئولين دبيرخانه جشنواره که مزيّن به ياد و نام علامه گرانقدر و ذوالفنون، استاد شعراني(ره) ميباشد، به اين عزيزان توصيه ميشود تمام توان خود را براي مشارکت حدّاکثري و هر چه بهترِ اساتيد و فضلاي استان به کار بندند، تا در اين مسير خطير، گامهاي مؤثّري برداشته شود.