پژوهش ديني، پژوهشي توأم با نوآوري و روشمندي است که هدف عمده آن کشف حقايق دين و غور و تفقه در آن به منظور دستيابي به مسائل جديد است؛ چنان‌که معصوم مي‌فرمايد: «تازه يک حرف از حقايق در دسترس است». پژوهش را نمي‌توان به چيز ديگري تحويل برد و آن را با اشاره به امر ديگري به سخن درآورد؛ در واقع، به تعبيري شرح پژوهش و پژوهشگري را جز از خود پژوهش برنمي‌آيد و تا کسي در عمل به آن وارد نشود، نمي‌تواند اهميت و ضرورت آن را دريابد. پژوهش وظيفه‌ساز است چون از سنخ دانش شمرده مي‌شود و دانش، خود علم به حساب مي‌آيد و علم، عمل‌ساز و عمل‌آفرين است. ازاين‌رو، پژوهش، امري اميدساز و اميدآفرين است که جامعه را به اعتلا و بيداري رسانده و راهي است که در نهايت، به بينش و بصيرت ختم مي‌شود.
پژوهش، تئوري‌ساز و تفکرآفرين است و موجب برون‌رفت انسان از بازتوليد افکار پيشين، و مولّد مسائل تازه و حرکت رو به جلوي انسان مي‌شود. تفکر پژوهشي، نه صرف تفکر در حوزه تعريف و منطق، بلکه تفکر در حوزه اخلاق، خيرآفريني، خيرسازي، نشاط‌آفريني، تشويق و انگيزه‌سازي نيز هست و دايره آن بسيار گسترده است و همين سنخ از تفکر است که مورد تأکيد و توصيه پيامبر اکرم(ص) قرار گرفته است و فرموده‌اند: «ان تفکر ساعه خير من عباده سنه». حضرت امام(ره) که خود از جمله متفکران برجسته سنت اسلامي به شمار مي‌آيند، در کتاب گرانقدر «چهل حديث»، براي اين امر جايگاه بسيار والا و رفيعي قائل شده است و تعبير خواجه عبدالله انصاري را بهترين تعبير در اين باب به شمار مي‌آورد و مي‌فرمايد: «تفکر، جستجوي ِبصيرت است». تفکر و پژوهش لازم و ملزوم يکديگرند و هر يک، بدون ديگري ناقص و ابتر است و از اين روست که مقام معظم رهبري(مدظله‌العالي) مي‌فرمايند: بدون تحقيق، پيشرفت علمي امکان‌پذير نيست. در واقع، بدون تحقيق و تفکر، حقيقت از ما روي مي‌پوشاند و به چنگ فاهمه ما در نمي‌آيد.
آسيب‌هاي پژوهش را مي‌توان در دو مقوله ساختاري و محتوايي دسته‌بندي کرد. عمده مشکل در مقالات ارسالي به جشنواره، مربوط به وجه ظاهري اثر و عدم توجه به معيارهاي ساختار مقاله‌نويسي است که گاهاً همين مسئله، محتواي خوب اثر را نيز به سايه برده است. عدم توجه به روش، ساختار و شاکله تحقيق، و نيز بي‌توجهي به قواعد نگارشي، از جمله مسائلي است که مورد غفلت پژوهشگران ارجمند قرار گرفته است. در وجه محتوايي نيز، فقدان تحليل، مدنظر قرار ندادن نظام ارزشيابي و ترازوي نقد، و نيز اولويت‌دار نبودن نيازسنجي پژوهشي، از جمله مواردي است که در عمده آثار به چشم مي‌خورد. در پژوهش آنچه که بيش از هر چيز حائز اهميت است توجه به نياز جامعه و خواست مردم است که غالب پژوهش‌ها بدون توجه به اين دو مقوله انجام گرفته است و دليل اصلي بي‌توجهي جامعه به آن‌ها، و نيز عدم استفاده از آن‌ها، علي‌رغم زحمت فراواني که محقق براي نگارش آن متحمل شده است نيز در همين امر نهفته است. امروزه در انتشار مکتوبات، بايد نياز و اضطرار ملاک و حاکم باشد نه سليقه و علاقه؛ البته علاقه و ميل باطني نسبت به تأليف و جمع‌آوري آثار، در پژوهش‌هاي تحصيلي در مسير طلبگي و زمان تحصيل، امري ضروري و حائز اهميت به نظر مي‌رسد و نمي‌توان به سادگي از کنار آن گذشت. ازاين‌رو، لازم است از اين علاقه و ميل باطني استفاده و بهره‌ها برده و آن را در مسير درست هدايت کرد. طلاب جوان با توجه به نيازهاي جامعه خود و نيز با تمرين و ممارست در نويسندگي، و نگارش آثار مسئله‌محور، مي‌توانند به سطوح بالاي نويسندگي و تحقيق دست يازيده و از جمله ارباب قلم و اصحاب تصنيف محسوب شوند.
از جمله برنامه‌هاي پژوهشي، که به حول و قوه الهي، در معاونت پژوهش اجرايي خواهد شد، نخست، تأسيس و راه‌اندازي يک مرکز پژوهشي و ايجاد و ايصال حلقه وصل و تعامل في‌مابين پژوهشگران و مراکز پژوهشي است تا پژوهشگران جوان، در اين مراکز و محافل پژوهشي، برنامه‌ريزي، هدايت و مديريت شوند. تأسيس چنين نهادهايي، افزون بر آنکه پويايي و تفکر را در ميان طلاب پژوهشگر دامن مي‌زند، موجب مي‌شود تا نيازها و تکاليف ظاهري و سطحي، طلاب پژوهشگر را تحت‌الشعاع خود قرار نداده و آنان را از مسير واقعي و علمي خود دور نسازد. برنامه ديگر، تدوين برنامه‌اي براي ثبت و ضبطِ فعاليت‌هاي پژوهشي طلاب و اساتيد فاضل استان و تشکيل پرونده علمي و پژوهشي طلاب و دانش‌آموختگان حوزوي است که فکر فني و زيرساخت آن، با تنظيم و ارائه يک برنامه نرم‌افزاري در دستور کار و اولويت اين معاونت قرار گرفته است. با شکل‌گيري اين کارنامه و رزومه ارزشيابي، مي‌توان با توجه نيازهاي علمي جامعه حوزوي، برنامه‌ريزي و پيش‌بيني دقيق‌تري کرد و حمايت‌هاي درخور و ارزنده‌اي را از پژوهشگران به عمل آورد تا تلاش‌هاي اين صاحبان تصنيف، در اين مسيرِ سخت و دشوار، مغفول نماند. وظيفه بعدي و جدي اين معاونت، عملياتي نمودن و برگزاري نشست‌هاي علمي در سطح استان است که با اين امر، مي‌توان روحيه علمي و پرسشگري را در ميان طلاب و اساتيد، تقويت و احيا نمود و يکي از برنامه‌هاي مهم و پيچيده و بسيار ارزشمند و اثرگذار اين معاونت محسوب مي‌شود. بخشي از فعاليت‌هاي معاونت پژوهش حوزه علميه استان تهران در سال جاري به شرح ذيل است:
- افزايش رشد کمي و کيفي آثار علمي طلاب در پنجمين دوره جشنواره علامه حلي(ره)؛
- برگزاري نخستين دوره جشنواره علامه شعراني(ره) و و رود اساتيد و فضلاي استان به عرصه رقابت‌هاي علمي و ايجاد زمينه مناسب جهت رشد و ارتقاء مهارت‌هاي پژوهشي؛
- تدوين آيين‌نامه برگزاري جشنواره‌هاي داخلي در مدارس و ورود اساتيد مدارس علميه، جهت ارائه مشورت‌هاي علمي و ارتقاء سطح کيفي آثار طلاب و ايجاد شور و روحيه علمي در مدارس؛
- چاپ و انتشار نشريه علمي تخصصي «محفل»؛
- انجام اقدامات لازم، براي کسب مجوز علمي نشريه علمي-پژوهشي«مطالعات دين»؛
- برگزاري جلسات هم‌انديشي با اساتيد مدارس علميه استان؛
- تجهيز کتابخانه‌هاي مدارس علميه استان؛
- تأسيس صندوق قرض الحسنه ويژه پژوهشگران و طلاب و اساتيد اهل قلم تهران؛
- برگزاري کلاس و کارگاه آموزشي روش تحقيق؛
- ارتقاء سطح کيفي و محتواي نشريات و تهيه دستور العمل‌هاي واحد؛
- حمايت از کانون‌هاي علمي؛
- تأسيس دبيرخانه منشورات استان و نظارت و ارزيابي شکلي و محتوايي بر نشريات مدارس علميه استان.
درباره پنجمين جشنواره علامه حلي(ره) استان تهران
جشنواره علامه حلي(ره) که هر ساله، و به منظور ترغيب و تشويق طلاب، به مقوله پژوهش برگزار مي‌شود، امسال، افزون بر رشد کمي و کيفي در سطوح گوناگون، رويکرد مشارکتي و تعاملي بيشتري را، در قياس با سنوات گذشته، در دستور کار خود قرار داده است. باتوجه به اينکه مديريت و معاونت پژوهش حوزه علميه خواهران، هر ساله نقش بسزايي در جشنواره علامه حلي(ره) ايفا کرده و آثار متعدد و بسيار خوبي را به اين جشنواره ارسال داشته‌اند. دبيرخانه پنجمين دوره جشنواره امسال با موافقت معاونت پژوهش برادران، تعامل بيشتري را با معاونت پژوهش و مدارس علميه خواهران برقرار ساخته تا از توانايي‌ها و ظرفيت‌هاي علمي اين معاونت بهره بيشتر و مناسبتري جويد. دبيرخانه پنجمين جشنواره علامه حلي(ره) استان تهران، امسال از بدو برگزاري جشنواره، تا زمان اختتاميه مراسم، همواره از آراء و نظرات مديريت محترم و معاونت پژوهش حوزه علميه خواهران بهره جسته و در تمام مراحل سعي کرده است که از نظرات و توانايي‌هاي اين معاونت براي بهبود فرايند جشنواره استفاده نمايد.
دبيرخانه جشنواره در ابتداي برگزاري جشنواره، نشست هم‌انديشي مشترکي با مسئولين و ارزيابان حوزه علميه خواهران برگزار کرد تا فرايند و چگونگي انجام کار به نحو مشترک مورد بررسي قرار گيرد و برنامه‌ريزي‌هاي لازم جهت بهبود هرچه بيشتر فرايند علمي و اجرايي جشنواره انجام شود. پس از برنامه‌ريزي مشترک و تبادل نظر ابتدايي با حوزه علميه خواهران، امسال براي اولين بار، ارزيابي اجمالي اکثر آثار ارسالي به جشنواره، برعهده ارزيابان علميِ مورد تأييد معاونت پژوهش حوزه خواهران و دبير جشنواره، قرار گرفت. همچنين پس از بررسي اجمالي آثار، ارزيابان خواهر در مرحله تفصيلي نيز، نقشي فعال در داوري آثار ارسالي ايفا کرده و بخش قابل توجهي از آثار مرحله تفصيلي نيز توسط ارزيابان حوزه علميه خواهران مورد داوري قرار گرفت. شايان ذکر است، اين همکاري دوسويه، کمک شاياني به برگزاري هرچه بهتر و شايسته‌تر اين دوره از جشنواره نمود که افزون بر همکاري علمي، شامل دراختيارگذاشتن فضايي ويژه و مناسب براي ارزيابي آثار بوده است. اين همکاري و تعامل درباره نحوه برگزاري مراسم اختتاميه نيز ادامه داشت و تصميمات لازم براي تعيين سخنرانان مدعو و محل برگزاري مراسم پاياني نيز با تبادل نظر و مشارکت موثرِ مديريت حوزه علميه خواهران استان تهران انجام پذيرفت.
معاونت پژوهش حوزه علميه استان تهران هر ساله در پي نيل به اين امر بوده است که گامي رو به جلو و قدمي فراتر از آنچه که پيشتر بوده، بردارد. اکنون، پنجمين جشنواره علامه حلي(ره) استان با تمام نقاط قوت و ضعف خود، پايان پذيرفته است.
در پايان لازم است، از رئيس شواري جشنواره علامه حلّي و مدير حوزه علميه برادران استان تهران، جناب حجت الاسلام و المسلمين غفوري و نيز نائب رئيس شورا، مدير حوزه علميه خواهران استان تهران و جناب حجت الاسلام و المسلمين آقاميري، صميمانه تقدير و تشکر شود. زحمات بي دريغ معاون محترم پژوهش حوزه خواهران سرکار خانم پورحمزه در تنظيم و مديريت جلسات مختلف، معرفي و همکاري با ارزيابان علمي و همچنين تصحيح و مديريت در ارسال انبوهي از آثار خواهران قابل تقدير ويژه است. بار سنگين ارزيابي‌ها، مديريت و تعامل با گروه علمي بر دوش مسئول گروه علمي جشنواره علامه حلّي، جناب آقاي محمد کريمي بوده است و در اينجا لازم مي‌دانم که از زحمات ايشان تقدير و تشکر خود را اعلام دارم. زحمات بي وقفه دبيراجرايي جشنواره، جناب آقاي مهدي محمدي و جناب آقاي حسين جوادي نيا در بخش انفورماتيک دبيرخانه، فراموش نشدني است و جاي تشکر ويژه دارد. سرکار خانم طيبي و سرکار خانم حميديان نيز که در فرايند اجراي جشنواره متحمل زحمات فراواني شدند هم صميمانه سپاسگزاريم.
اميد داريم که برنامه‌هاي اين معاونت در سال جاري، همانند ساير فعاليت‌هاي علمي و برنامه‌هاي ارزشمندِ انجام شده آن، مورد تأييد و نظر طلاب و اساتيد فاضل مدارس علميه استان قرار گيرد و نيز، عنايت و نظر صاحب و ولي‌مان، حضرت مهدي(عج)، را به خود جلب نمايد. ان شاء الله.