به گزارش خبرنگار معاونت پژوهش حوزه علمیه استان تهران آیت الله حسینی بوشهری (دام ظله) مدیر محترم حوزه‌های علمیه، ضمن حضور در مکان برگزاری همایش شانزدهم کتاب سال حوزه، به افاضه در خصوص مسئله پژوهش در حوزه های علمیه و سرفصل های راهبردی آن پرداختند.

بنا بر این گزارش، متن کامل سخنرانی ایشان به شرح ذیل می باشد:

  قبل از شروع سخن لازم می‌دانم از حضور کریمانة شما فرهیختگان، فرزانگان و محققان ارجمند در همایش شانزدهم کتاب سال حوزه صمیمانه و متواضعانه تقدیر و تشکر کنم. از برادران عزیز دست‌اندرکار معاونت محترم پژوهش و همکاران بزرگوار و مجموعه‌هایی که در خلق آثار این همایش تلاشی مجدّدانه و مجاهدانه داشته‌اند، صمیمانه سپاس‌گزاری می­کنم. خوشبختانه این شانزده همایش بدون وقفه و پشت سر هم برگزار شده است. امیدواریم برای همایش هفدهم و در سال‌های آینده، همچنان شاهد همایش‌های پربار و بیشتری باشیم.

پژوهش، رسالتی سترگ در حوزه‌های علمیه

اگر بخواهیم رسالت‌های حوزه ­های علمیه را در یک جمله کوتاه بیان کنیم، باید بگوییم: یکی از رسالت‌های مهم حوزه‌های ما در کنار دانش‌اندوزی و آموزش، اخلاق و تهذیب و کار تبلیغی، رسالت سترگ پژوهشی است. اگر امروز در حوزه­های علمیه از آثار پیشینیان و از برکات و خیرات برجای ماندة علمای سلف­مان بهره‌مندیم، به برکت تلاش‌های خالصانه و مجدانۀ آنان در عرصۀ تحقق رسالت سترگ پژوهشی است. حقیقت امر این است که امروز وجود آنها در میان ما نیست؛ بلکه آنچه هست، آثار قلمی، تألیفات و کارهای دقیق پژوهشی آنها است. امروز، اگر شیخ انصاری، صاحب کفایه، صاحب جواهر، شیخ طوسی بزرگ، سید مرتضی علامه مجلسی‌ها و ده‌ها و صدها نفر از آنها در میان ما نیستند؛ اما چشم ما به آثار گرانسنگ و ارزشمند آنها روشن است. در تک‌تک کتابخانه‌های ما _ چه کتابخانه‌های شخصی و چه کتابخانه‌های بزرگمان _ موقعی که می‌خواهیم افتخارات‌مان را بشماریم، روی کارهای پژوهشی بزرگانمان انگشت می‌گذاریم.

پرسش‌های اساسی در عرصۀ پژوهش

نقش پژوهش در عرصۀ کتاب و فعالیت‌های علمی حوزه، نقشی جدی و انکارناپذیر است. منتهی سؤال کلیدی این است که بایدها و نبایدهای ما در عرصۀ پژوهش چیست و چه کنیم مانند بزرگان سلف‌مان صاحب‌اثرانی اندیشمند و ژرف‌نگر در حوزه‌های علمیه بدرخشند؟ کارهای زیرساختی و زیربنایی، از آغازین روزهای شروع تحصیل یک طلبه چه باید باشد؟ آیا امروز حوزه‌ها و مراکز دینی و حوزوی ما سمت‌گیری و جهت‌گیری‌شان به گونه‌ای هست که به آینده‌ای روشن دل ببندیم و در میان هزاران نفر شاغل به تحصیل در حوزه‌ها، چشم‌مان به چهره‌های برجسته‌ای روشن شود که در سال‌های آینده صاحب آثار گرانسنگ باشند؟ آیا روشی که امروزه در حوزه‌های ما  رایج است، نیازهای موجود را پاسخ می‌دهد؛ یا نه؟

ضرورت آموزش‌های پژوهش‌محور

 بنده بارها به همین مناسبت عرض کرده‌ام و الآن هم عرض می‌کنم که آموزش‌های ما باید پژوهش‌محور باشد. این سخنی گزاف نیست؛ زیرا اگر طلبه تنها به آموختن بسنده کند و حتی قلم روی کاغذ نبرد و تقریر درس نداشته باشد و راجع به موضوعی قلم نزند و راجع به کاری پژوهش نکند، قطعاً این طلبه در بُعد علمی حوزوی طلبه‌ای است که ناقص به نظر می‌رسد و کمال مطلوب را پیدا نکرده است. باید در روش آموزشی حوزه‌های ما، مسئله تکلیف پژوهشی طلبه به عنوان یک اصل باشد؛ حتی طلبه‌ای که صَرف و نحو و علوم مقدماتی و پایه می‌خواند، باید عادت کند که چگونه به منابع مراجعه کند، چطوری قلم بزند و استانداردهای کار پژوهشی را بشناسد. معاونت محترم پژوهش، مدت‌ها است که دغدغه جدی این کار را دارد و ما با فرصت‌هایی که _ ان شاء الله _ به وجود خواهد آمد، در صددیم برای کل کشور، هم زیرساخت‌ها را تجهیز کنیم و هم کتابخانه‌های‌مان را. امروزه در حوزه علمیه قم، علاوه بر کتابخانه گرانسنگ آیت الله العظمی نجفی مرعشی که در جای خودش قابل تحسین و تقدیر است، دو کتابخانه عظیم نیز به انواع و اقسام ابزارها و روش‌های جدید تجهیز شده­اند: کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی حائری در فیضیه و کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در مسجد اعظم. این دو مکان، روزبه‌روز در حال حرکت به سمت جلو و در حال جدیدکردن امکانات و ابزار خود هستند؛ از نسخ خطی این کتابخانه‌ها گرفته تا روشمندی‌هایی که لازم است در رابطه با تسهیل امر پژوهش برای طلاب و فضلای عزیز ما به وجود بیاید. بنابراین، باید تکلیف پژوهشی به عنوان یک اصل در حوزه‌های ما تلقی شود که خوشبختانه شورای عالی حوزه با پیگیری‌هایی که شد، این مسئله را تصویب کرده و نمرات و امتیازات خاصی برای طلابی که اهل پژوهش هستند، در نظر گرفته است. افزون بر این، تجهیز و توسعه وسائل و ابزار پژوهشی و ارتقای رتبه تحصیلی طلابی که قلم می‌زنند و کتاب و نوشته دارند، در  دستور کار مدیران ما در سراسر کشور قرار گرفته است.

ضرورت توجه به تولید علم در آثار حوزه

 نکته دیگری که مهم است، مسئله تولید علم است. نه بنده بلکه شما بزرگان و اهل قلم و محققان هم این گلایه را دارید که بخش نسبتاً قابل توجهی از آثار حوزویان ما تألیف است؛ البته تألیف کار بسیار خوبی است و تتبع خوب و نتایج خوب بر عهده دارد؛ ولی ما باید با تولید علم خیلی فاصله نگیریم. حوزه، مهد فقه و اصول است و باید سال‌به‌سال تولیدات‌مان در عرصه‌های فقهی و اصولی بیشتر و بیشتر باشد. ما کتاب‌های تألیفی کم نداریم؛ ولی کتاب‌هایی که تولید علم می‌کنند یا یک نظریه علمی و ابتدائی را با چارچوب‌های روشن حوزوی ارائه بدهد، تا نقطۀ مطلوب فاصله بسیاری دارید. مخاطب این همه تاکید رهبر عزیز و فرزانه انقلاب راجع به جنبش نرم‌افزاری و مسئله تولید علم، در کنار دانشگاه و تمام مراکز علمی، حوزه‌های علمیه هم هست. بنابراین، معتقدم برای اینکه به سمت تولید علم در حرکت باشیم، باید فضلای ما برای خودشان حداقل هر سال یک پروژه علمی و پژوهشی تعریف کنند؛ یک موضوع را در دستور کارشان قرار بدهند.

ضرورت نیازسنجی پژوهشی

 نکته‌ای که برادر عزیزمان جناب آقای عماد هم اشاره کردند، راجع به نیازهای پژوهشی است. ما با توجه به اهمیت موضوع نیازسنجی پژوهشی و ضرورت آن، برای تحقق این امر تاکنون با مراکز علمی سراسر کشور و از جمله با وزرای دولت در عرصه‌هایی که اعلام نیاز کرده و استقبال هم کرده‌اند، مکاتبه‌هایی‌ داشته‌ایم. حاصل این ارتباطات، عرصه‌های جدیدی را در مباحث مختلف علمی از جمله اقتصاد و نظایر آن، پیش روی دولتمردان و کسانی که در عرصه‌های مختلف علمی کار پژوهشی می‌کنند، قرار داده است. آنچه امروز در این همایش رونمایی شد، بخشی از این تلاش‌ها بود. من تقاضا می‌کنم همان‌طور که ایشان وعده دادند _ ان شاء الله _  برای سال‌های آینده بیش از آنچه که ما امروز به صورت پنج مورد رونمایی کردیم، بتوانیم رونمایی کنیم؛ حتی در فقه و اصول که جزء علوم اصلی حوزه است، باز نیاز به یک نیازسنجی جدید بوده که البته در حال انجام است. نیازهای نظام اسلامی امروزه فراوان است. مسئولیت تدوین کارهای پژوهشی در این زمینه، بر عهده حوزویان ما است. کجا در این نظام سراغ دارید که آستین‌ها را بالا بزند و نیازهای فقهی و اجتماعی نظام و نیازهای تربیتی و سیاسی نظام را پاسخ بگوید. همه درگیر کار اجرا هستند و این حوزه و پژوهشگران حوزی هستند که به عنوان عقبه فکری نظام مقدس اسلامی کار را باید تعریف کنند و بر اساس این نیازسنجی‌ها وارد میدان کار شوند.

اهتمام به پژوهش‌های گروهی

 توصیه‌ای خدمت تمام محققان دارم و تجربه هم ثابت کرده، این است که گرچه کارهای فردی بسیار ارزشمند است و یک محقق با خاطری آسوده به کتابخانه‌اش می‌رود و تتبع و تحقیق می‌کند و می‌نویسد؛ ولی اگر بشود کارهای‌مان را به صورت جمعی اجرا کنیم، بسیار ارزشمند است. حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در یک ملاقاتی فرمودند: من خودم یک تجربه شخصی دارم که کتاب‌هایی که به تنهایی نوشته‌ام با کتاب‌هایی که با دیگر دوستان تدوین و تألیف و تحقیق کرده‌ام، به نظرم اتقانی که در کارهای جمعی وجود داشته بیشتر از کارهای فردی ما بوده است.

برگزاری کارگاه‌های تحقیقاتی

معاونت پژوهش، لازم است کارگاه‌های تحقیقاتی و پژوهشی را در سطح حوزه تعریف کند. عزیزان طلبه که آشنا با فن نویسندگی و پژوهشی نیستند، با شرکت در این کارگاه‌ها، از اساتید با تجربه استفاده کنند که همه دست به قلم شوند و برای سال‌های آینده شاهد ذخیره عظیم کارهای پژوهشی حوزویان باشیم.

تجلیل از دو شخصیت ممتاز حوزه